O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

29-mavzu: Olmosh va uning grammatik xususiyatlari
Reja:
1.Olmosh mustaqil so’z turkumi haqida umumiy tushuncha
2.Olmoshlarning tuzilishiga ko’ra turlari
3.Boshqa turkumlarga oid so’zlarning olmoshlarga ko’chishi
4.Olmoshlarning ma’no turlari

Ot, sifat, son, ravish o’rnida qo’llanadigan so’z turkumi olmosh deyiladi. Olmoshlar turlanadi, gapda ko’pincha ega, to’ldiruvchi va aniqlovchi bo’lib keladi: Hamma keldi. Bizni tabriklang. Shu kitobni bering.

Olmoshlar quyidagi grammatik xususiyatlarga ega: 1) so’z yasalish xususiyati yo’q (lekin olmoshlar asosida fe’l, ravish, sifat yasalishi mumkin: sensirama, o’zicha, menbop, hozirgi; 2) juftlanib, bosh so’z turkumi vazifasida keladi: o’sha –o’sha, shu –shu; 3) olmoshlar otlarga xos so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalarni olishi mumkin: unga, shunisi;

Olmoshlarning tuzilishiga ko’ra turlari

1	Sodda olmoshlar	Men, sen, kim, shu, qachon
2	Qo’shma olmoshlar	Ana shu, har kim, hech nima
3	Juft olmoshlar	U –bu, unga –bunga, siz –biz
4	Takroriy olmoshlar	Shu –shu, o’sha –o’sha, kim –kim

Boshqa turkumlarga oid so’zlarning olmoshlarga ko’chishi
Quyidagi turkum so’zlarga tegishli ayrim so’zlar olmoshga ko’chadi: 1) ot: odam, kishi, inson, nafas, ish; 2) sifat: ba’zi, boshqa, ayrim, tubandagi, quyidagi; 3) son: bir. Umuman olganda, bir, har, hech so’zlari bilan keladigan ko’pgina so’zlar olmoshga ko’chishi mumkin: hech narsa, bir narsa, har yerda.