O‘ZBEK TILI VA UNING TA’LIMI TARAQQIYOTI: MUAMMO VA YECHIM 81
O‗tgan asrning 60-70-yillaridan boshlab o‗zbek frazeologiyasini
o‗rganish ishi quyidagi ikki asosiy yo‗nalishda rivojlandi:
a) o‗zbek tili frazeologik birliklarining ayrim struktural tiplari
maxsus o‗rganila boshladi;
b) frazeologik birliklarning badiiy uslubiy xususiyatlari
o‗rganildi.
Frazeologik
birliklar
frazeologiyaning
o‗rganish ob‘ekti
hisoblanadi. Tilshunoslikning bo‗limi sifatida frazeologiyaning
predmeti frazeologik birliklarning kategorik belgilarini o‗rganishdan
iborat bo‗lib, ular asosida frazeologiyaning asosiy belgilari ajratiladi
va frazeologik birliklarning tilning maxsus birliklari sifatida mohiyati
to‗g‗risidagi masala hal qilinadi. shuningdek, frazeologik birliklarning
nutqda amal qilish qonuniyatlarini va ularning shakllanish
jarayonlarini aniqlash. Biroq, frazeologiyaning asosiy masalalari
bo‗yicha ko‗plab tadqiqotlar mavjud bo‗lishiga qaramay, tilning
frazeologik birligini aniqlashda haligacha yagona yondashuv mavjud
emas. "Frazeologik birlik" tushunchasiga juda ko‗p ta‘riflar mavjud.
V.M. Mokienkoning aytishicha, frazeologik birlik yaxlit ma‘noga ega
bo‗lgan leksemalarning nisbatan turg‗un, takrorlanuvchi, ifodali
birikmasidir.
Frazeologik birliklar til birliklari sifatida so‗z va morfemalar bilan
bir qatorda e‘tirof etilganligi sababli ayrim tadqiqotchilar til lug‗at
tarkibiga frazeologik birliklarni kiritadilar, frazeologik birliklar esa
so‗z ekvivalenti sifatida qaraladi. Binobarin, frazeologik birliklarning
so‗zga tengligi nazariyasi alohida e‘tiborga loyiqdir. Bu S. Balli
tomonidan ishlab chiqilgan ekspressiv faktlarni aniqlash nazariyasiga
qaytadi, u barcha boshqalarini almashtiruvchi frazeologik burilishning
eng keng tarqalgan belgilaridan biri bu oddiy so‗z o‗rniga bitta oddiy
so‗zni qo‗shish imkoniyati yoki mumkin emasligi ekanligini
ta‘kidlagan. bu burilish. Charlz Balli bunday so‗zni "so‗z
identifikatori" deb atagan. Bunday sinonimning mavjudligini S. Balli
frazeologik birliklar yaxlitligining ichki belgisi sifatida qaraydi. Bu
nuqtai nazar muayyan e'tirozlarni keltirib chiqaradi. V.P. Jukov
ta‘kidlaganidek, "frazeologik birlikning semantik yaxlitligini bu tarzda
o‗rnatish mumkin emas, chunki so‗zlarning o‗zgaruvchan
birikmalarida ham sinonim so‗zlar bo‗lishi mumkin".
Frazeologik birliklarning juda muhim xususiyati ularning
obrazliligi, yorqinligi, emotsionalligidir. Frazeologik birlik yordamida