O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

M
K
F
τ
=
.
(1.3)
Bunda: M – berilayotgan modda yoki issiqlikning miqdori;
F – yuza;
t
– vaqt;
K – proporsionallik koeffitsiyenti, jarayonning tezligini tavsiflaydi.
Buni eksperimentlar (tajribalar) natijasida yoki hisoblab
toðiladi. (1.3) tenglamadan berilgan kattaliklar asosida jarayonni
borishini ta’minlaydigan jihozning ishchi yuzasi toðiladi. Bu
tenglama bilan jihozning ishchi hajmi V ni aniqlash mumkin:
F
V
a
=
.

---

---

10
Bunda a – jihoz hajmining birligiga to‘g‘ri keladigan yuza,

vaqt birligida (V, sek) jihoz ichidagi muhitning ma’lum hajmi
aniq bo‘lganda va muhitning tezligi to‘g‘ri chiziqli bo‘lganda (W)
jihozni (1.4) formulaga nisbatan ko‘ndalang kesimi (S) ni toðish
mumkin.
S ni aniqlab olib, jihozning ko‘ndalang kesimining
o‘lchamlarini kesimi formasi orqali aniqlanadi. Silindrik jihozlar
uchun ularning diametri (D) (1.5) formulaga nisbatan toðiladi.
Jihozning balandligi (H), uzunligini (1.6) formulaga nisbatan
aniqlanadi:
10
Vcce
S
=
;
(1.4)
2
S
D
π
= ⋅
;
(1.5)
V
H
S
=
.
(1.6)
Jihozning balandligi (uzunligi)ni uning ichiga joylashtiriladigan
uskunalarning o‘lchamlariga qarab va ta’mirlash ishlarini hisobga
olgan holda aniqlanadi.
Òo‘xtab (uzlukli) ishlaydigan jihozlarni texnologik hisob-
laganda har bir jarayonni, har bir sikl oldidan tayyorgarchilikka
ketadigan vaqti hisobga olinadi, ya’ni xomashyoni solish,
mahsulotni chiqarib olish, jihozlarni yuvish va boshqa yordamchi
operatsiyalar hisobga olinadi. Uzlukli ishlaydigan jihozlarning
hajmi (V) quyidagi formula orqali aniqlanadi:
V = V
sut

t
· K · (24

j
).
(1.7)
Agar hisoblash natijasida juda katta ishchi hajmi V chiqsa,
unda bitta jihozning hajmini asos qilib olib, (Va) jarayon uchun
kerak bo‘lgan bir xil turdagi jihozlarning soni (n) quyidagi formula
orqali toðiladi:
V
n
Va
=
.
(1.8)
Bunda: V
sut
– jihoz yoki jihozlar guruhining sutkalik mahsuldorligi;
t
– texnologik siklning borish vaqti. Bunga asosiy jarayonning
sikli va yordamchi operatsiyalarga ketgan vaqti kiradi;

---

---

11
K – mahsuldorlikning zaxira koeffitsiyenti;

j
– jihozni to‘ldirish koeffitsiyenti.
Mahsuldorlikning zaxira koeffitsiyentini (jihozlar va boshqa
paytlarda to‘xtab turganligini hisobga oladigan koeffitsiyent)
1,1 – 1,5 ga teng deb olinadi. Jihozning to‘lish koeffitsiyenti
j
= 0,4 – 0,9 deb qabul qilinadi. Pastki chegara esa muhitning
yuzasiga nisbatan tinch bo‘lgan jarayonlar uchun qabul qilinadi.
Jihozlarning hajmini aniqlashda shuni hisobga olish kerakki,
GOSÒ tomonidan jihozlar va idishlar uchun bir qator hajmlar
o‘lchami o‘rnatilgan, m
3
da.
0,010; 0,016; 0,025; 0,040; 0,063; 0,100; 0,125; 0,160; 0,200;
0,250; 0,32; 0,40; 0,50; 0,63; 0,80; 1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50;
3,2; 4,0; 5,0; 6,3; 8,0; 10,0; 12,5; 16,0; 20,0; 25,0; 32,0; 40,0;
50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 250; 320; 400; 500.
Jihozning nominal hajmi aniqlanganda, lyuklar, qopqoqlar,
himoya futerovkasi va boshqa himoya qatlamlarining hajmi hisobga
olinmaydi.
Gazgolderlar, neft mahsulotlari uchun idishlar, kolonna
turidagi jihozlar, issiqlik almashuv jihozlari va boshqa ba’zi bir
jihozlarning hajmi ham hisobga olinmaydi.
Jihozning hajmini bilib, uning o‘lchamlarini aniqlash qiyin
emas. Buning uchun kesimining yuzasi va balandligi aniqlanadi
yoki buning teskarisi, balandligini qabul qilib, ko‘ndalang kesimi
toðiladi va jihozning diametri aniqlanadi. GOSÒ bo‘yicha jihozning
hajmiga qarab geometrik o‘lchamlari toðiladi.
Òexnologik hisob qilganda jihozning asosiy o‘lchamlari bilan
birga issiqlik rejimi, yoqilg‘ilarning sarfi, bosim (suyuqlik
bosimi)ning pasayishi, iste’mol qilinadigan quvvati va boshqa
parametrlari (ularsiz jihozni loyihalab bo‘lmaydi) aniqlanadi.