Oʻzbekiston Milliy Universiteti Biologiya fakulteti Biologiya yoʻnalishi

Oʻzbekiston Milliy Universiteti
Biologiya fakulteti
Biologiya yoʻnalishi

MUSTAQIL ISH

Mavzu: GMO biz uchun kerakmi?

Bajardi: 21-04 guruh talabasi
Qosimova Zuhra
Qabul qildi:_______________
Toshkent - 2023
Yaqin yillarda ‘GMO’lar judayam tez sur`atda rivojlandi. Bu so’zni uchratish oson bo’lib qoldi. Barcha import yoki eksport mahsulotlarda shu atama keltiriladi. O’zi GMO nima? U narsaning qanday foydali taraflari bor? Dunyoga GMO kerakmi? kabi savollar bir talay. Bunaqangi jumboqlarga faqat gen muhandislari javob bera oladi deb o’ylayman. Ammo hozir o’z eshitgan va bilganlarimga tayanib GMO haqida, uning foydali va zararli taraflarini yoritib beraman.

Ming yillar davomida odamlar organizmlarni o'zgartirish uchun naslchilik usullaridan foydalanganlar. Makkajo'xori, qoramol va hatto itlar ham ma'lum xususiyatlarga ega bo'lish uchun avlodlar davomida tanlab olingan.

Biroq, so'nggi bir necha o'n yilliklar ichida biotexnologiyadagi zamonaviy yutuqlar olimlarga mikroorganizmlar, ekinlar va hayvonlarning DNKsini bevosita o'zgartirishga imkon berdi. GMO - bu irsiyat muhandisligi usuli bilan o’zgartirilgan organizmlar. Ya’ni biror bir oziq – ovqat mahsulotlariga boshqa bir organizmlarning geni qo’shiladi. So’nggi yillarda dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida bu mahsulotlarni uchratish odatiy holga aylangan.
Shu o’rinda savol paydo bo’ladi. GMOning qanday foydali taraflari bor? Bu savolga internet va boshqa manbalarga tayangan holda javob beradigan bo’lsak, ular mahsulotning tannarxini pasaytirish, hosildorligini oshirish va saqlanish muddatini uzaytirib, zararkunandalarga chidamliligini oshirish maqsadida o’ylab topilgan.
O'simliklar va hayvonlarni o'zgartirishning an'anaviy usullari - selektiv naslchilik va chatishtirish - uzoq vaqt talab qilishi mumkin. Bundan tashqari, selektiv naslchilik va chatishtirish ko'pincha aralash natijalar beradi, kerakli xususiyatlar bilan birga kiruvchi xususiyatlar paydo bo'ladi. Biotexnologiya yordamida DNKning aniq maqsadli modifikatsiyasi olimlarga bu muammodan qochishga va organizmning genetik tarkibini istalmagan xususiyatlarni belgilamasdan yaxshilashga imkon berdi.

Genetik modifikatsiyalangan hayvonlarning aksariyati laboratoriya tadqiqotlarida foydalanish uchun ishlab chiqariladi. Bu hayvonlar o'ziga xos genlarning funktsiyasini va, odatda, genlarning sog'liq va kasallik bilan qanday bog'liqligini o'rganish uchun "model" sifatida ishlatiladi. Biroq, ba'zi genetik modifikatsiyalangan hayvonlarning inson iste'moli uchun ishlab chiqariladi. Misol uchun, qizil ikra tezroq yetuk bo'lishi uchun genetik jihatdan yaratilgan va Amerika qo’shma shtatlari oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi bu baliqlarni iste'mol qilish xavfsiz ekanligini ta'kidladi.

Genetik modifikatsiyalangan organizmlar, ehtimol, mahsulot bo'limida eng ko'p ko'rinadi. Inson iste'moli uchun ishlab chiqariladigan birinchi genetik muhandislik o'simliklari 1990-yillarning o'rtalarida kiritilgan. Bugungi kunda bozordagi makkajo'xori, soya va qand lavlagining taxminan 90 foizi genetik modifikatsiyalangan organizmlardir. Genetik yo‘l bilan ishlab chiqarilgan ekinlar yuqori hosil beradi, saqlash muddati uzoqroq bo‘ladi, kasallik va zararkunandalarga chidamli bo‘ladi, hattoki ta’mi ham yaxshi bo‘ladi. Bu imtiyozlar fermerlar uchun ham, iste’molchilar uchun ham ortiqcha. Misol uchun, yuqori hosildorlik va uzoqroq saqlash muddati iste'molchilar uchun narxlarning arzonlashishiga olib kelishi mumkin va zararkunandalarga chidamli ekinlar fermerlarga sifatli ekinlarni etishtirish uchun ko'plab pestitsidlarni sotib olish va ulardan foydalanish kerak emasligini anglatadi. Shunday qilib, Genetik modifikatsiyalangan ekinlar an'anaviy ekinlarga qaraganda atrof-muhitga mehribon bo'lishi mumkin.
Biroq, genetik jihatdan o'zgartirilgan oziq-ovqatlar tortishuvlarga sabab bo'ladi. Genetika muhandisligi odatda organizmni tabiiy ravishda sodir bo'lmaydigan tarzda o'zgartiradi. Hatto olimlar uchun genlarni butunlay boshqa organizmdan organizmga kiritish odatiy holdir. Bu ba'zi Genetik modifikatsiyalangan oziq-ovqatlarga kutilmagan allergik reaktsiyalar xavfini oshiradi. Boshqa tashvishlar orasida genetik jihatdan ishlab chiqilgan xorijiy DNKning genetik modifikatsiyalanmagan o'simliklar va hayvonlarga tarqalishi ehtimoli bor. Hozircha iste'mol qilish uchun tasdiqlangan genetik modifikatsiyalangan organizmlarning hech biri bu muammolarni keltirib chiqarmagan va genetik modifikatsiyalangan organizmlar oziq-ovqat manbalari qoidalarga va qat'iy xavfsizlik baholashlariga bo'ysunadi.
Kelajakda genetik modifikatsiyalangan organizmlar biomedikal tadqiqotlarda muhim rol o'ynashda davom etishi mumkin. Genetik modifikatsiyalangan oziq-ovqatlar yaxshiroq ovqatlanishni ta'minlashi va hatto inson salomatligini yaxshilash uchun dorivor birikmalarni o'z ichiga olishi mumkin.
Agar genetik modifikatsiyalangan organizmlar ham xavfsiz, ham sog'lom ekanligi isbotlansa, iste'molchilarning ushbu mahsulotlarga nisbatan qarshiligi pasayadi.Imtiyozlarni taqsimlash nuqtai nazaridan rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida qiziqarli farqlarni kuzatish mumkin. GM texnologiyalari asosan patentlangan, rivojlangan mamlakatlarda biotexnologiya va urug‘chilik kompaniyalariga katta foyda tushadi.
Aksincha, ko'pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda intellektual mulkni himoya qilish nisbatan zaif, shuning uchun GM urug'lari narxi pastroq va fermerlarning foydasi yuqori. Misol uchun, Argentinadagi soya fermerlari yoki Xitoy va Hindistondagi paxta fermerlari GM texnologiyasining umumiy afzalliklarining 70 foizdan ortig'ini qo'lga kiritadilar. Iste'molchilar ham foyda ko'radi, chunki yangi texnologiyalar oziq-ovqat va boshqa qishloq xo'jaligi mahsulotlari narxini pasaytiradi. Ushbu haqiqiy va potentsial afzalliklarga qaramay, GM ekinlari, ayniqsa, Evropada jiddiy qarshilik uyg'otdi. Asosiy tashvishlar transgenlarning allergenligi yoki biologik xilma-xillikning yo'qolishi kabi potentsial atrof-muhit va sog'liq uchun xavflar bilan bog'liq. Ammo salbiy ijtimoiy oqibatlar, masalan, GM texnologiyasi rivojlanayotgan mamlakatlarda an'anaviy bilim tizimlariga putur etkazishi va urug'lik bozorlarini monopollashtirish va kichik fermerlarning ekspluatatsiyasi haqida qo'rquvlar mavjud.


Xulosa qilib ayta olamanki, GMO lar haqida olimlarning o’zlari ham to’laqonli, aniq va ishonchli qarashlarga ega emaslar. Ya`ni GM texnologiyasi rivojlani bilan yoki vaqt o’tishi bilan genlar to’qnashuvlari yuzaga kelib, hosil bo’lgan organizmlar odamlar uchun xavfli bo’lgan moddalar vujudga keltirishi mumkin. Shuning uchun GMO larni aniq isbotlarga ega bo’lmasdan insoniyatga tarqatish tarafd ori emasman.