Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universitet

Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universitet

Abdusalomov X.

Abduraximov B.

Monopolistik Raqobat va Oligopoliya
MMO-16
Tashkent - 2023

Iqtisodiyotda raqobat

Bu turli xil iqtisodiy subyektlarning marketing aralashmasi elementlari: narx, mahsulot yoki xizmatlar shakllari, reklama va joyni o'zgartirish orqali cheklangan tovar ulushini olishga intilish shartidir. Klassik iqtisodiyotda raqobat tijorat firmalariga yangi mahsulotlar, xizmatlar va texnologiyalarni ishlab chiqarishga olib keladi, bu esa iste'molchilarga katta tanlov va yaxshi mahsulotlarni beradi. Kattaroq tanlov odatda raqobat (monopoliya) yoki ozgina raqobat (oligopoliya) bo'lmagan taqdirda narxga nisbatan mahsulotlarning past narxlarini keltirib chiqaradi.

Bozor tuzilmalari

Bu korxonalarni duch keladigan raqobat miqdori bo'yicha toifalarga ajratish usulidir.

1
2
3

Iqtisodiyotidagi to'rtta asosiy bozor tuzilmalar

Mukammal Raqobat

Monopolistik Raqobat

Oligopoliya

Monopoliya

Mukammal Raqobat – ko’plab xaridorlar va sotuvchilar mavjud bo’lgan va bitta haridor yoki sotuvchi narxga ta’sir qilmaydigan bozor holati. Narxlar bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda belgilanadi

Mukammal raqobat mavjud bo’lish shartlari

Katta bozor: mahsulot uchun ko'plab xaridorlar va sotuvchilar mavjud bo'lishi kerak.

Shunga o'xshash mahsulot: sotilayotgan Tovar yoki xizmat

deyarli bir xil bo'lishi kerak

Oson kirish va chiqish: bozordagi sotuvchilar raqobat yoki bozorga kirishga to'sqinlik qila olmaydi.

Osonlik bilan olish mumkin bo'lgan ma'lumotlar: narxlar haqida ma'lumot osongina olinishi kerak.

Mustaqillik: sotuvchi yoki xaridorlar birgalikda narxni boshqarish uchun ishlash imkoniyati deyarli mavjud emas.

Mukammal Raqobatning Foydalari

Narx iste'molchiga ham, tadbirkorga ham foyda keltiradigan darajaga tushadi

Iqtisodiy jihatdan samarali

Resurslardan eng samarali tarzda foydalaniladi.

Monopoliya

Yagona ta’minotchi xizmat ko’rsatish uchun yaxlit o’rnini bosuvchi bo’lmagan holda butun sanoatni tashkil etadigan bozor holati

1. Yagona sotuvchi

2. O'rinbosarlar mavjud emasligi

3. Bozorga kirishning taqiqlanganligi

4. Bozor narxlarini deyarli to'liq nazorat qilish

Monopoliyaning xususiyatlari:

Monopoliya turlari

Tabiiy

Tabiiy monopoliyalar komunal xizmatlar, transport xizmatlari, kabel orqali xizmat ko’rsatuvchi provayderlar

Geografik

Geografik monopoliyalar raqobat uchun geografik to'siqlar tufayli yuzaga keladi

1
2
Texnologik
Texnologik monopoliyalar patentlangan va mualliflik huquqi bilan himoyalangan ixtirolarning natijasida yuzaga keladi
Hukumat
Hukumat monopoliyalari tabiiy monopoliyalarga o’xshaydi, ammo asosan hukumat tasarrufida bo’ladi
3
4

Monopolistik va oligopolistik raqobat – bu zamonaviy iste'molchilar uchun deyarli qochib bo'lmaydigan bozor raqobatining ikkita modeli. Ushbu ikkala raqobat modellari ham nomukammaldir - demak, ular mukammal raqobatning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi, ammo barchasini emas. Barkamol raqobat sharoitida bozorga kirish va chiqishda hech qanday to'siqlar mavjud emas, xaridorlar va sotuvchilarning soni juda katta, hatto cheksizdir.

Oligapoliya

Oligapoliya: narxlar ustidan nazorat amalga oshiradigan bir nechta yetkazib beruvchilar tomonidan boshqariladigan bozor.
Oligapoliyaning shartlari:

• Bir necha sotuvchining hukmronligi
• Kirish uchun to'siqlar
• Bir xil yoki bir oz farqli mahsulotlar
• Narxsiz tanlov
• O'zaro bog'liqlik

Oligopolistik raqobatning namunalari: Smartfonlar

APPLE

HTC
LG
Samsung

Monopolistik raqobat

Monopolostik Raqobat: ko’pgina sotuvchilar o’xshash, ammo bir biridan farq qiladigan mahsulotlarni taklif qiladigan va ularning har biri narxni bir oz nazorat qiladigan konsyukturasi

• Ko'plab sotuvchilar
• Nisbatan oson kirish
• Turli xil mahsulotlar
• Narxsiz tanlov
• Narx ustidan ba'zi nazorat

Monopolostik Raqobatning Shartlari:

Monopolistik raqobat

• Monopolistik raqobat - bu raqobatchilar o'xshash yoki bir-biridan farq qilishi mumkin bo'lgan mahsulot yoki xizmatlarni taqdim etadigan bozor modeli. Ushbu modelda raqobatdosh kompaniyalar bir-biriga o'xshash, ammo mukammal o'rnini bosa olmaydigan mahsulotlarni sotadilar. Shunga o'xshash mijozlar bazasi uchun raqobatlashishga imkon beradigan kompaniyalar o'rtasidagi kichik farqlar. Ular o'zlarini mahsulot farqlari, tovar belgilari farqlari, marketing farqlari va / yoki tarqatish farqlari orqali farqlashlari mumkin. Ushbu farqlarning aksariyati haqiqatdan ko'ra seziladi va iste'molchilar va biznes bir- birlari haqida mukammal ma'lumotlarga ega emaslar.

E’tiboringiz Uchun Rahmat!