О‘zbekiston r espublikasi

30-rasm. 
Ombur yordamida burchak hosil qilish va to‘g‘ri bukish.
Mustahkamlash uchun savollar va topshiriqlar
1. Tunuka bilan ishlashning qanday turlari bor?
2. Simlarni to‘g‘rilash usullarini ko‘rsatib bering.
3. Simlarni qirqish usullarini aytib bering.
4. Simlarni bukishda foydalaniladigan asbob va moslamalarni ayting.
Amaliy laboratoriya ishi
Simlar va ulardan yasaladigan buyumlar va tunukaga ishlov berish usullari 
bilan tanishing.
b)
a)

---

60
Jihozlar
Sim va undan buyum yasashda ishlatiladigan asbob-uskunalar 
Ishni bajarish tartibi
1. Simlarni qirqish qoidasini tushuntiring. 
2. Simlarni to‘g‘rilash, bukish, kesishga oid amaliy tajriba ishlarini 
bajaring. 
3. Tunukalarni bukish, to‘g‘rilash, belgilash va qirqish usullarini ko‘r-
sating.
Muammoli topshiriq 
T
unukani zubilo bilan qirqishda ish sifatli chiqishi uchun qanday ishlar 
bajariladi? Tunukani turli usullarda qirqishni amaliy bajaring, ish sifatini 
solishtirib ko‘ring. 
Shtangensirkul tuzilishi va u bilan o‘lchash usullari
Siz 6-sinf darsligida shtangensirkulning tuzilishi va ishlash usuli 
bilan tanishgansiz. Ushbu mavzuda shtangensirkulning noniusi va 
o‘lchashda aniqlikni tekshirish qoidalari bilan tanishasiz. 
Shtangensirkulning harakatlanadigan jag‘larida 
nonius
deb ataladigan 
yordamchi shkala mavjud bo‘lib, u bilan 0,1 
mm
gacha aniqlikda o‘lchash 
mumkin (31-rasm). Nonius harakatlanadigan jag‘lar bilan birga bemalol 
suriladi va kerakli joyda qotirish vinti bilan mahkamlanadi.
31-rasm. 
Shtangensirkul noniusi.
Noniusning uzunligi 19 
mm
bo‘lgan shkalasi bir-biriga teng 10 ta 
qismga bo‘lingan, ya’ni noniusning har bir bo‘linmasi 19:10 = 1,9 
mm
ga teng.

---

61
Nonius va shtanganing nol bo‘linmalari bir-biriga to‘g‘ri kelganida 
qolgan (o‘ninchi bo‘linmasidan boshqa) bo‘linmalari bir-biriga to‘g‘ri 
kelmaydi. Noniusning birinchi bo‘linmasi shtanganing ikkinchi bo‘lin-
masiga 0,1 
mm
, ikkinchi bo‘linmasi 0,2 
mm
, uchinchi bo‘linmasi 0,3
mm
yetmaydi va hokazo.
Butun millimetrlar noniusning shtangadagi nol holati bo‘yicha 
hisoblanadi. Millimetrning o‘ndan bir bo‘lagi esa noniusning shtangadagi 
shtrixiga to‘g‘ri keladigan shtrixi bilan aniqlanadi.
Shtangensirkul bilan o‘lchashdan oldin uning sozligini tekshirish 
kerak. Buning uchun asbobning jag‘lari birlashtiriladi, shunda ikkala 
shkalaning nol chiziqlari ustma-ust turishi, noniusning o‘ninchi shtrixi 
millimetr shkalasining o‘n to‘qqizinchi shtrixiga to‘g‘ri kelishi kerak 
(32-rasm).