О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

BLP
L(O1)
L(O2)
L(O)
Konfidensiallik
Yuqori
Past
S
a 
t 
h
Biba
I(O1)
I(O2)
I(O)
Yaxlitlik
54-rasm. BLP va Biba modellarining farqi 
Mantiqiy va fizik foydalanishlarni boshqarish. 
Foydalanishni boshqarishning 
mantiqiy vositalari infratuzilma va uning ichidagi tizimlarda mandat, tasdiqlash, 
avtorizasiya va majburiyatlar uchun foydalaniladi. Ushbu komponentlar tizimlar, 
ilovalar, jarayonlar va axborot uchun foydalanishni boshqarish choralarini qo’llaydi. 
Shuningdek, foydalanishni boshqarishning mazkur usuli dastur, operasion tizim, 
ma’lumotlar bazasida ham qo’llanilishi mumkin. Fizik foydalinishni boshqarish 
mexanik ko’rinish bo’lib, qulflanuvchi xonadan fizik foydalanishga o’xshatish 
mumkin. Foydalanishni boshqarishni aslida mantiqiy va fizik turga ajratishning o’zi 

---

137 
noaniq hisoblanadi. Masalan, fizik nazoratlash odatda dasturlar, kartadagi chiplar va 
dasturiy ta’minot orqali ishlovchi elektrik qulflar orqali ishlaydi. Ya’ni, bu o’rinda 
fizik foydalanishni mantiqiy deb qarash mumkin. 
Nazorat savollari 
1.
Ruxsatlarni nazoratlashning asosiy tushunchalariga: identifikasiya, 
autentifikasiya va avtorizasiya, izoh bering. 
2.
Foydalanuvchilarni autentifikasiyalash usullari va ularning o’ziga xos 
xususiyatlari nimadan iborat? 
3.
Parolga asoslangan autentifikasiya usuli va uning afzallik/ 
kamchiliklarini ayting? 
4.
Parollar ma’lumotlar bazasida qanday saqlanadi va ularni taqqoslash 
usullari haqida ayting? 
5.
Axborotning fizik himoyasi va uning muhimligini tushuntiring? 
6.
Axborotni fizik xavfsizligiga ta’sir qiluvchi tabiiy va sun’iy omillarni 
aytib bering? 
7.
Yong’inga qarshi himoyalash usullari haqida ayting? 
8.
Tashkilotda qo’riqlash xodimlari va kuzutuv kameralarinig o’rni haqida 
ayting? 
9.
Foydalanishni mantiqiy boshqarish deganda nimani tushunasiz? 
10.
Foydalanishni boshqarishning DAC usuli va uning xususiyatlarini 
ayting? 
11.
Foydalanishni boshqarishning MAC usuli va uning asosiy 
xususiyatlarini ayting? 
12.
Foydalanishni boshqarishning RBAC usuli va uning asosiy 
xususiyatlarini ayting? 
13.
Foydalanishni boshqarishning ABAC usuli va uning asosiy 
xususiyatlarini ayting? 
14.
Foydalanishni boshqarish matrisasi, ACL va C-list tushunchalarini 
tushuntiring? 

---

138 
15.
Bell-Lapadula modeli va uning asosiy maqsadini ayting? 
16.
Biba modeli va uning asosiy maqsadini ayting?