О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

 
–
maxfiylik talabiga misol:
 
o
tizim ruxsat berilgan foydalanuvchigagina .doc fayllarni 
ko’rsatishi kerak;
 
o
xavfsiz aloqa kanalidan foydalanish.
 
–
ruxsatlarni nazoratlash talabiga misol:
 
o
tizim paroldan foydalanishni talab etishi kerak;
 
o
rollarga asoslangan ruxsatlarni nazoratlash amalga oshirilishi 
kerak.
 
–
butunlik talabiga misol:
 
o
ochiq (public) turdagi foydalanuvchilar uchun faqat o’qish, 
maxfiy (private) turidagi foydalanuvchilar uchun ham o’qish 
ham yozish huquqi berilishi.
 
–
foydalanuvchanlik talabiga misol:
 
o
barcha qayd yozuvlarda parol bo’lishi shart; 
o
3 ta muvofaqqiyatsiz urinishdan so’ng qayd yozuvi qulflanishi 
shart; 
o
har bir qayd yozuvi uchun 3 marta muvaffaqiyatsiz urinish 
amalga oshirilganda ular qulflanishi shart; 
o
qayd yozuviga 5 min davomida tahdid amalga oshirilmasa u 
qulfdan yechilishi shart. 
Dasturlash tiliga asoslangan xavfsizlik. 
Turli dasturlash tillari o’ziga xos 
imkoniyatlarga ega bo’lib, dasturlash sathida xavfsizlikni ta’minlash bunda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Mavjud dasturlash tillarini xavfsiz yoki xavfsiz emas turlariga 
ajratish nisbiy tushuncha bo’lib, ularni quyidagicha tasvirlash mumkin (79-rasm). 

---

209 
Mashina kodi
C
C++
MISRA-C
Java
C#
Scala
Rust
Haskell
Clean
ML
OCaml
Prolog
«xavfsiz»
«xavfsiz emas»
«yuqori xavfsiz»
79 – rasm. Dasturlash tillarining xavfsizlik darajasini sodda ko’rinishi 
6.3. Zararkunanda dasturiy kodlar 
Zararli dastur
bu - kompyuterga, serverga, mijozga yoki kompyuter 
tarmog’iga zarar yetkazish maqsadida ataylab yaratilgan har qanday dastur. Zararli 
dasturiy vositalar foydalanuvchini ruxsatisiz hujumchi kabi g’arazli amallarni 
bajarishni maqsad qilib, ular yuklanuvchi kod (.exe), aktiv kontent, skript yoki 
boshqa ko’rinishda bo’lishi mumkin. Hujumchi zararli dasturiy vositalardan 
foydalangan holda tizim xafsizligini obro’sizlantirishi, kompyuter amallarini buzishi, 
maxfiy axborotni to’plashi, veb saytdagi kontentlarni modifikasiyalashi, o’chirishi 
yoki qo’shishi, foydalanuvchi kompyuteri boshqaruvini qo’lga olishi mumkin. 
Bundan tashqari, zararli dasturlar, hukumat tashkilotlardan va korporativ 
tashkilotlardan katta hajmdagi maxfiy axborotni olish uchun ham foydalanilishi 
mumkin. 
Zararli dasturlar turlari. 
Zararli dasturlarning hozirda ko’plab ko’rinishlari 
mavjud bo’lib, ular haqida 4.1.2 – bo’limda ma’lumotlar keltirib o’tilgan. Quyida 
esa ularning ayrimlari haqida batafsil ma’lumotlar keltiriladi.