O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va
Ionlashtiruvchi nurlanish va radiatsiya xavfsizligini ta'minlash
Yüklə 214,22 Kb.
|
|
3.3 Ionlashtiruvchi nurlanish va radiatsiya xavfsizligini ta'minlash
Respublikamizda yo'lga qo'yilagan nurlanishning ruxsat etilgan darajalarjuda kam birlikni tashkil qiladi. Shuning uchun organism uzoq vaqt nurlanishta'sirida bo'lgan taqdirda ham hech qanday o'zgarish bo'lmasligi mumkin.Me'yoriy huijat bo'yidia ko'zda tutilgan «Yuqori, o'ta yuqori va haddantashqari yuqori chastotadagi elektromagnit maydonlari manbalarida ishlaganlaruchun sanitar norma va qoidalar» quyidagicha ruxsat etilgan norma tvachegaralarni belgilaydi: ish joylarida elektromagnit maydoni radiochastotakuchlanishi elektr tarkibi bo'yicha 100 kGs - 30 MGs chastota diapazonida 20V/m, 30-300 MGs chastota diapazonida 5 V/m dan oshmasligi kerak. Magnittarkibi bo'yicha esa 100 kGs - 1,5 MGs chastota diapazonida 5 V/m bo'lishi kerak.SVCh 30-300 000 MGs diapazonida ish kuni davomida ruxsat etiladiganmaksimal nurlanish oqim kuchlanishi 10 mk Vt/sm 2 , ish kunining 2 soatidan ortiqbo'lmagan vaqtdagpnurlanish 100 mk Vt/sm 2 , 15—20 minutdan oshmaganvaqtdagi nurlanish esa 1000 mk Vt/sm 2 dan oshmasligi kerak. Bunda albattamuhofaza ko'zoynagi taqilishi kerak. Qolgan ish vaqti davomida nurlanishintensivligi 10 mk Vt/ sm 2 dan oshmasligi kerak. SVCh diapazonida kasbi 71
zichligi1 mkVt/sm 2 dan oshmasligi kerak.Yuqorida keltirib o'tilgan formulalarni tahlil qilish, elektromagnitmaydonidari ish joylarini uzoqroq joylashtirish va elektromagnit maydonlari oqimlarini yo'naltiruvchi antennalar bilan ish joylari orasidagi masofanr uzaytirish,generatorning nurlanish kuchlanishini kamaytirish, ish joylari bilan nurlanishoqimlari uzatilayotgan antennalar orasiga yutuvchi va qaytaruvchi ekranlaro'rnatish, shuningdek, shaxsiy muhofaza aslahalaridan foydalanish ish joylaridagielektromagnit maydonlaridan muhofazalanishning asosiy vositalari hisoblanadi.Oraliqni uzaytirish yo'li bilan erishiladigan muhofaza usuli eng oddiy va engsamarali hisoblanadi. Bu usuldan ish joylari elektromagnit, maydonlaridantashqarida bo'lgan ishchilar va shuningdek, nurlanuvchi ustanovkalarni uzoqdanturib (boshqarish imkoniyatini beradigan hollarda foydalanish mumkin.Bu usuldan foydalanish imkoniyati ish bajarilayotgan xona yetarlichakattalikda bo'lgandagina muvaffaqiyatli chiqadi. Nurlanishni kamaytirishning yanaboshqa usuli kuchli nurlanish generatorini, kuchsizroqi nurlanish generatori bilanalmashtirishdir. Lekin bu usulda texnologik jarayonni hisobga olish.Nurlanishikuchini kamaytirishning boshqa usuli sifatida antennaga ekvivalent bo'lgannurlanishni yutuvchi yoki kamaytiruvchi qurilmalarni attenyuatorlarni qo'llash,generatordan nurlanish tarqayotgan qurilmagacha bo'lgan oraliqdagi nurlanishkuchini yo'qotishi yoki kamaytirishi mumkin. Nurlanishni yutuvchi qurilmalar koaksial va to'lqin qaytaruvchi bo'lishimumkin. Bu qurilmalarning sxemasi 3.1-rasmda keltirilgan. Energiya yutgichsifatida grafit yoki boshqa uglerodli qotishma ishlatiladi. Shuningdek, ba'zi birdielektrik materiallardan foydalanish mumkin.Bunday materiallar qatoriga rezina, polistirol ya boshqalarni kiritishmumkin.O'zgaruvchan so'ndirish kuchiga ega bo'lgan to'lqin o'tkazgichattenyuatorlarning pichoqli va plastinkali turlaridan foydalalanish mumkin.Bunday energiya yutuvchi qurilmalarning energiya ta'sirida qizishini hisobga olib,ularda sovitish yuzalari hosil qilinadi (qovurg'asimon; yuzalar. 3.4-rasm) shuningdek suv oqimlari harakatidan foydalaniladi (3.4-rasm) 72
3.4 – rasm. Nurlanish darajalari Nurlanish yutuvchi qurilmalardan va attenyuatorlardan to'g'ri foydalanishelektromagnit energiyasini tashqi muhitga tarqalishini 60 dB dan ko'proq miqdordakamayishini ta'minlaydi va nur kuchlanish oqimi 10 mk Vt/sm 2 dan bo'lmaganmiqdorini ta'minlash imkoniyati mavjud bo'ladi.Elektromagnit nurlanishlaridan muhofazalanishning asosiy usullaridan biriekranlar usulidir. Ekranni to'g'ridan-to'g'ri elektromagnit to'lqinlarini tarqatayotganmanbaga yoki ish joylariga o'rnatish mumkin. Nur qaytarish ekranlari elektr tokiniyaxshi o'tkazadigan materiallardanalyuminiy, po'lat, mis, latun kabi materiallardanyasaladi. Ekranlarning muhofazalash xususiyati, elektromagnit maydoni ta'sirida ekran yuzasida Fuko tokining hosil bo'lishiga asoslangan. O'z navbatida Fuko tokielektromagnit maydoniga qarama-qarshi zaryadga ega bo'lgan maydon hosil qiladi.Natijada ikkala maydonning qo'shilishi kuzatiladi va ikkala maydondanuncha katta kuchga ega bo'lmagan maydon qoladi. Elektromagnit maydonlarni ta’siridan himoyalashning asosiy usullari vavositalariga quyidagilar taluqli: Himoyalashning tashkiliy choralari; Manbadan nurlanishning jadalligini kamaytirish; Nurlanish manbaining ekranlashuvi; Nurlanish manbaidan ishchi o‘rinlarini ekranlashtirish va yoki holi qilish; Signalizatsiya vositalarini qo‘llash; 73
Individual himoya vositalarini qo‘llash.Ishning muayyan sharoitlariga bog‘liq tarzda shu vositalardan ularningixtiyoriy kombinatsiyasi qullanilishi mumkin. Tashkiliy choralar – uskunalarning ratsional joylashuvi, qurilmalar vaxizmat ko‘rsatilayotgan personal ishi muayyan rejimini belgilashdir.Yuqori chastotalar va o‘ta yuqori chastotalar qurilmalari ishiga tibbiyko‘rikdan o‘tgan 18 yoshdan kichik bo‘lmagan, texnika xavfsizligi bo‘yicha o‘qib,imtihon topshirgan shaxslarga ruxsat etiladi. Har yili xizmat ko‘rsatayotganpersonal tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi.Agar ish yuqori xavfli sharoitlarda, nurlanishda, ketayotgan bo‘lsa, xodimlaruchun qisqartirilgan ish kuni va qo‘shimcha ta’til belgilanadi. Kelishgan yuklar, quvvat yutuvchilar qo‘llovida, manba nurlanishijadalligini kamaytirilishga erishiladi.Hozirgi paytda qo‘llaniladigan kuch (antenna ekvivalenti) yuqori chastotalarquvvatni 40-60 db ga kuchsizlantirish imkonini beradi.Qabul qilish, indikator, antenna-fider traktlari, avtomatika va radiostansiyaboshqaruv tizimlari ishini tekshirishda signallarning kam quvvatli imitatorlaridanfoydalanish mumkin. Bu holatda uzatuvchi qurilmadan tashqari stansiyalarningbutun tizimi ishlaydi. Bu esa ishlayotganlarning nurlanish extimolini istisno etadi. Nurlanish manbai maxsus ekranlar yordamida ekranlashtiriladi.Ekranlarning himoya xossalari turli materiallar bilan elektr magnit nurlanishlarningaks etishi va yutilishiga asoslanadi.Ekranlar turlari: yaxlit, metall, turli metall, yumshoq metall, ip-gazlama yokiboshqa gazmolli (matoli), yutuvchi. Yutuvchilardan tashqari barcha ekranlar o‘tayuqori chastotalar -quvvat, aksini ta’minlaydi.Elektromagnit yuqori chastotalar quvvatning o‘ta yuqori chastotalar bilankirib borish chuqurligi juda kam bo‘lgani bois, 0,01 mm qalinlikdagi o‘ta yuqorichastotalar maydoni 0,5-1 mm metall listlardan yopiq yuzalar shaklida 50 db(100000 marta) kuchsizlanadi. Bir qancha ilmiy-tekshrish muassasalarida va sanoat korxonalarida har xilmaqsadlar uchun radioaktiv moddalardan foydalaniladi.Masalan, mashinasozlik sanoatida radioaktiv moddalardan quymadetallardagi kamchiliklarni va payvand qilingan joylarning va detallarning sifatinianiqlashda keng qo'llaniladi. 74
nazorat qilish va avtomatlashtirishda ham radioaktivnurlar yaxshi natija beradi. Ionlashgan nurlar inson organizmiga zararli ta'sir ko'rsatib , og'irkasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo'lishi mumkin. Uning ta'sirida insonog'ir kasallik hisoblanadigan nur, oq qon kasalligi va har xil xavfli shishlar, terikasalliklariga duchor bo'lishi mumkin. Shuningdek, ionlashgan nurlar ta'siridagenetik ta'sirlanish, ya'ni keyingi avlodlarga ham ta'sir ko'rsatuvchi nasliykasalliklar kelib chiqishi mumkin. Radioaktiv nurlarning eng xavfli joyi shundaki, inson organizmida bukasallik yaqqol namoyon bo'lguncha hech qanday belgiga ega bo'lmaydi.Aniqlangandan keyingi holat esa nihoyatda og'ir bo'lishi va ko'pincha o'lim bilantugashi mumkin.Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda ishni to'g'ri tashkil qilish va muhofazachora-tadbirlarini qo'llash xavfsizlikni ta'minlaydi. 75
Shaxsiy komp’yuterlarni xavfsizligni ta`minlovchi dasturiy vositalardan biri antivirus hisoblanadi. Chunki komp’yuterlarga asosiy keladigan zararlar viruslar hisoblanadi. Shuni inobatga olib ushbu bitituv ishida shaxsiy komp’yuterlani zararli fayllardan himoyalash vositalari va usullari tadqiq qilindi va quyidagi natijalarga erishildi: shaxsiy komp’yuterlarda axborot xavfsizligiga tahdidlarni baholash usullari tahlil Yüklə 214,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|