O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.2. Sotish to`g`risidagi shartnoma va yollash to`g`risidagi shartnoma
|
6.1
- rasm. Shartnomaviy majburiyat doirasi 62 2. «Tabiat» o`zaro hamkorlik natijalariga ta’sir ko`rsatadi, lekin uning ta’sirini oldindan aytish mumkin. Shaxs tomonidan qabul qilinadigan qarorni muqobil natijalarning paydo bo`lishi ehtimoli ma’lum bo`lganida «hisoblab chiqish» mumkin. 3. «Tabiat» o`zaro hamkorlik natijalariga ta’sir ko`rsatadi, lekin uning ta’sirini oldindan aytib bo`lmaydi. Qaror qabul qilish natijalarini «hisoblab chiqish» mumkin emas, chunki qarorni qabul qilish vaqtida ularning paydo bo`lishi ehtimoli emas, balki faqat uning muqobil yakunlari ma’lum. Xatar va noaniqlik sharoitida hamma shaxslar ham bir xil harakat qilmaydi. Insonlarning xatarga nisbatan munosabatlari nuqtai nazaridan ularning uchta xili mavjud: xatarga qarshi insonlar; xatarga betaraf munosabatda bo`ladigan insonlar va xatarga moyil insonlar (risk aversion, risk neutrality, risk preference). 6.2. Sotish to`g`risidagi shartnoma va yollash to`g`risidagi shartnoma Qaysi institutsional doiralar insonlarning «tabiiy» («tabiat» bilan shartlangan) xatar va noaniqliklarga bo`lgan munosabatlarining o`ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda shartnomalar tuzish imkonini beradi? Ushbu institutsional doiralar bitim tomonlaridan biriga o`zaro hamkorlik natijalariga «tabiiy omillar» ta’siridan qat’i nazar kafolatlangan daromad olish huquqini qo`lga kiritib, xatardan voz kechish imkoniyatini beruvchi yollash to`g`risidagi shartnomada belgilanadi. Biroq bunda shartnomaning xatarga qarshi bo`lgan tomoni vaziyat qulay tus olgan hollarda katta daromad olish uchun e’tirozlardan voz kechadi. «Yollash to`g`risidagi shartnoma» atamasi yollanma xodim va ish beruvchining o`zaro hamkorligi modelidan kelib chiqib, unda shu narsa nazarda tutiladiki, yollanma xodim – xatarga qarshi, ish beruvchi esa xatarga nisbatan betaraf. Bozor kon’yunkturasi va yollanma xodim ishlab chiqaradigan mahsulotga bo`lgan talab qanday bo`lishidan qat’i nazar, u mehnati uchun qat’iy belgilangan mukofotni oladi. Bunda shartnomaning o`zida qaysi harakatlarni amalga oshirganlik uchun yollanma xodim mukofot olishi aniq ko`rsatilmaydi, harakatlar xususiyati «tabiiy» omillar bilan shartlangan u yoki bu vaziyat sodir bo`lishidan kelib chiqadi. Amalda yollash to`g`risidagi shartnoma faqat yollanma xodimning ish beruvchining qarorlariga bo`ysunishi zarurligini qayd etadi. Endi yuqorida aytilganlarni qat’iyroq shaklda namoyon etamiz. Shartnoma tuzish pallasida uning amalga oshirilishiga shartnoma ishtirokchilarining nazorati ostida bo`lmagan ye i voqealar ta’sir ko`rsatishi ma’lum, deylik. Shu bilan birga ushbu r i voqealarning sodir bo`lishi ehtimoli ham ma’lum. U holda yollash to`g`risidagi shartnomani tuzishda ish beruvchi tomonidan yollanma xodim shartnomaning amalga oshirilishi pallasida qanday ye i voqea sodir bo`lishiga qarab bajarishi uchun x i vazifani tanlash tartibi tafsirlanadi. Yollash to`g`risidagi shartnomada butun X vazifalar yig`indisi haqida kelishib olinadi, shulardan ish beruvchi, bunda o`zining foydalilik funksiyasini maksimallashtirgan holda x i ni tanlashi mumkin. Ya’ni yollash to`g`risidagi shartnoma deb X vazifalar yig`indisining unda funksiyaning maksimal qiymati 63 EU[p l x l (e l ) Q p 2 x 2 (e 2 ) Q ...Qp k x k (e k )], bu yerda x l , ..., x k є X bo`lgan tafsirsiga aytiladi, bu yerda EU – ish beruvchining kutilayotgan foydaliligi. Yollash to`g`risidagi shartnomaga sotish to`g`risidagi shartnoma muqobil hisoblanib, unda ehtimoliy vazifalarning yig`indisi emas, balki bajarish uchun qabul qilinadigan va ye i voqealar sodir bo`lishining ma’lum ehtimolligi asosida belgilangan muayyan vazifalar haqida kelishib olinadi. Shunday qilib, sotish to`g`risidagi shartnoma quyidagi funksiyaning qiymati maksimal bo`ladigan (shartnomaning amal qilish muddati mobaynida) kelgusi davrlarda bajarish uchun qabul qilinadigan vazifalarni belgilab beradi: r l U[x l (ye l )]Qp 2 U[x 2 (e 2 )]Q...Qp k U[x k (e k )], bu yerda U – bitim ishtirokchilarining x i topshirig`ini bajarishdan umumiy foydaliligi. Sotish to`g`risidagi shartnoma faqat uning ikkala tomoni ham xatarga nisbatan betaraf bo`lib, kutilayotgan voqealar sodir bo`lmasligi va shartnomada qayd etilgan vazifalar yuzaga keladigan vaziyatga mos bo`lmagan ehtimollikka ko`nishga tayyor bo`lgan taqdirda tuzilishi mumkin. Demak, sotish to`g`risidagi shartnoma xatarga bir xil munosabatda bo`ladigan – xatarga betaraf shaxslar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Yollash to`g`risidagi shartnoma esa xatarga har xil munosabatda bo`ladigan – xatarga betaraf va xatarga qarshi insonlar o`zaro hamkorligining institutsional doiralarini yoritadi. Xatarga qarshi shaxslar (yollanma xodimlar) xatarga betaraf bo`lgan shaxslar (ish beruvchilar) foydasiga o`zlarining kelgusida «tabiiy» omillarni hisobga olgan holda harakat strategiyasini erkin tanlash huquqidan ixtiyoriy ravishda voz kechishadi. Shaxsning shartnomada belgilangan faoliyat turi ustidan nazorat qilish huuqining ixtiyoriy ravishda topshirilishi yuz beradi. Huddi Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|