O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Qorin bo‘shlig‘i a’zolarining o‘tkir
yallig‘lanish kasalliklari 
O‘tkir appenditsit ko‘richakdagi chuvalchangsimon o‘simtaning
yallig‘lanishidir. O‘rtacha bir yilda 250 ta odamdan bittasi o‘tkir
appenditsit bilan og‘riydi, bu esa taxminan «O‘tkir qorin» kasalligining
70 % ni tashkil qiladi. Asosan o‘tkir appenditsit yosh va o‘rta yosh
odamlarda ko‘proq uchraydi.
O‘tkir appenditsit qorinda to‘satdan og‘riq tutib qolishi bilan bosh-
lanadi. Bu kasallik odatda darakchilarsiz boshlanaveradi. Bir vaqtning
o‘zida ishtaha yo‘qolishi, og‘iz qurishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish,
ko‘pincha bir marta, ammo ovqat iste’mol qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan
holda, tana haroratining subfebril (37,3–37,8
0
) darajasiga ko‘tarilishi,
taxikardiya bo‘lishi bilan boshlanadi.
Ma’lum vaqt ichida og‘riq butkul qorinning pastki o‘ng qismiga
o‘tadi. Qorin devori kuzatilganda o‘ng qismi nafas olishdan bir oz qoladi,
paypaslaganda va boshqa har qanday harakat vaqtida bemor og‘riqni his
qiladi.
O‘tkir appenditsitni davolash faqat jarrohlik yo‘li bilan chuval-
changsimon o‘simtani kesib olish, appendektomiya usulida bajariladi.
Shuning uchun hamma vaqt bunday bemorlar jarrohlik bo‘limiga
shoshilinch ravishda keltirilishi shart.
O‘tkir xoletsistit – o‘t pufagining o‘tkir yallig‘lanishi. Asosan o‘rta va
keksa yoshdagi odamlarda uchraydi, nisbatan ayollarda ko‘proq uchraydi.
Kasallikning klinik kechishi asosan bexosdan, o‘ng qovurg‘aosti
sohasidagi og‘riq bilan boshlanib, bemorlarda tana haroratining 38–
39
0
Cga

ko‘tarilishi, bemorning ko‘zida va ko‘zga tashlanadigan shilliq

pardalarida paydo bo‘ladigan sariqlik bilan kechadi. Ba’zi hollarda
og‘riqning o‘ng qo‘lga, o‘ng yelkaga uzatilishi bilan ham kechishi
mumkin.
Bemorni tekshirish jarayonida taxikardiya (yurakning tez urishi),
qorin devorining oldingi va o‘ng qovurg‘a sohasi muskullarining
taranglashganligi kuzatiladi. O‘t pufagi yiringli yallig‘langan va teshilgan
hollarda peritonit rivojlanadi, shuning uchun bunday bemorlarni
shoshilinch jarrohlik bo‘limiga joylashtirish tavsiya qilinadi.
128

---

O‘tkir pankreatit – oshqozonosti bezining yallig‘lanishi bo‘lib, barcha
o‘tkir jarrohlik kasalliklarining 9–12
% ni tashkil etadi, shu bilan
birgalikda destruktiv, ya’ni a’zo yiringlab chirishiga olib keladigan hollari
25–30 % gacha boradi, bunday paytlarda esa o‘lim 22–50 % gacha boradi.
Ko‘proq 30–50 yoshdagi bemorlarda uchraydi. Kasallikni keltirib
chiqaruvchi asosiy omillardan biri yog‘li, achchiq va spirtli ichimliklarni
me’yoridan ko‘p iste’mol qilishdir. Ayrim hollarda o‘t-tosh kasalliklari
bilan og‘rigan bemorlarda ham moyilliklar aniqlangan.
Kasallik bexosdan sanchiq bilan, qorinning yuqori qismidan
boshlanadi. Og‘riq haddan tashqari chidab bo‘lmas darajada bo‘lib,
boshlanish nuqtasi oshqozonosti bezining qaysi qismi yallig‘lanishiga
bog‘liq. Dum qismi yallig‘langanda qorin devorining yuqori chap qismida,
bosh va tana qismi yal-lig‘langanda qorinning yuqorigi o‘rta qismidan
boshlanadi. Ko‘p hollarda og‘riq orqa, bel sohalariga va belbog‘ shaklida
tarqalgan bo‘lishi mumkin. Ayrim hollarda og‘riq, ko‘ngil aynishi qayta-
qayta qusish va qorinning damlanishi bilan kechishi mumkin. Shular bilan
birgalikda, yurak-tomir yetishmovchiligi (kollaps) belgilari, teri rangining
oqarib ketishi, ko‘zga ko‘rinar shilliq pardalarning ko‘karganligi,
taxikardiya, tana haroratining pastligi kuzatiladi.
O‘tkir pankreatit bilan og‘rigan bemorlar shoshilinch shifoxonaga
yotqizilishi va jarrohlik bo‘limida davolanishi shart.
O‘tkir ichak tutilishi – hamma yoshdagi bemorlarda uchrashi mumkin.
Ichak tutilishi – ichak bo‘ylab uning ichidagi massaning biron-bir
sababga ko‘ra, harakatining vaqtinchalik yoki batamom to‘xtashi bilan
ta’riflanadigan kasallikdir. Ichak tutilishini ikki: mexanik va dinamik
ko‘rinishda o‘rganish mumkin.
Mexanik ichak tutilishi bir necha sabablarga ko‘ra bo‘lishi mumkin –
o‘sma, yot jism, stenoz (torayish), ichakning tugilib qolishi, ichaklarning
bir-biriga yopishishi va ularning tiqilishi.
Dinamik ichak tutilishida, ichakning bo‘ylama va ko‘ndalang
qisqaruvchanlik xususiyatlari (peristaltikasi) buzilganligi tufayli, ovqat
luqmasi yo‘nalishining ichaklarda buzilishi kuzatiladi. Bu turdagi ichak
tutilishi qorin bo‘shlig‘ida amalga oshirilgan og‘ir operatsiyalardan va
qorin bo‘shlig‘i a’zolarining shikastlanishlaridan keyin kelib chiqadi.
Ichak tutilishining asosiy belgilaridan biri qorindagi og‘riq,
sanchiqlar, ko‘ngil aynishi va qayt qilish (avvaliga yeyilgan ovqat,
keyinchalik o‘t suyuqligi, so‘ngra axlat aralash «axlatli qayt» qilish)
kuzatiladi. Bemorlar bunday hollarda harakatsiz, darmonsiz bo‘ladilar, teri
va shilliq pardalari oqimtir, qon bosimi nisbatan past, tana harorati
pasaygan yoki me’yorida bo‘ladi. Qorin devorining ko‘rinishi assimetrik
(notekis), bemorda ko‘zga ko‘rinarli ichak harakati vaqtida (peristaltika)
kuchli og‘riq tufayli uning chinqirib azoblanishi kuzatiladi. Paypaslaganda
129

---

bemor qornida kuchli og‘riq his qiladi, ba’zan ichak tutilishida qorin

devorida tugunlarni, shishlarni paypaslab aniqlash mumkin. Bu hollarda
shoshilinch choralar ko‘rilmasa, qisqa vaqt ichida odam organizmining za-
harlanish xavfi kuzatiladi. Ichak tutilishi bo‘lgan hollarda bemorlarni
shifoxonaga keltirish va lozim bo‘lsa, operativ davo choralarini
kechiktirmaslik darkor, aksincha, bemor hayoti xavf ostida qoladi.
AYIRUV A’ZOLARINING KASALLIKLARI
VA JAROHATLARI
Ayiruv a’zolarining yopiq shikastlanishlari asosan kuchli transport
to‘qnashishlarida, yuqoridan pastga yiqilishda, tos suyaklarining sinishi
(siydik ajratish yo‘li)da kuzatilishi mumkin.
Ochiq shikastlar esa asosan bel yoki qovuqusti sohalarining yorilgan,
sanchib kesilgan jarohatlarida uchraydi.
Siydik chiqarish a’zolarining shikastlanishlari va jarohatlari og‘ir,
xavfli shikastlar hisoblanib, ko‘p hollarda travmatik shokka olib keladi.
Bo‘yrak shikastlanganda esa bel sohasida qattiq og‘riq, buyrakoldi yog‘
qobig‘ida qon to‘planishi va siydikdan qon ajralib chiqishi (gematoma,
gematuriya) kuzatiladi, gohida shu jarohatlar orqali siydik ajralib turishi
ham mumkin. Bundan tashqari, siydik pufagi va yo‘llari jarohatida siydik
ajralishining vaqtinchalik yoki butunlay to‘xtashi kuzatiladi.
Siydik qopini va siydik chiqarish a’zolari shikastlanishlarida
yuqoridagi belgilardan tashqari, ko‘p hollarda siydikning qorin
bo‘shlig‘ida yig‘ilish xavfi ham ko‘p uchrab turadi va bu holat siydikli
peretonit va infiltratga olib keladi.
Birinchi yordam: jarohat sohasiga yaxshilab spirt va yod bilan
birlamchi ishlov berilgandan keyin, aseptik bog‘lam qo‘yib, shoshilinch
zambilda yotqizilgan holda shokka qarshi chora-tadbirlarni qo‘llab, zudlik
bilan jarrohlik, yaxshisi, maxsus urologiya bo‘limlariga eltish maqsadga
muvofiqdir.