O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
majburiy va tashabbusli
bo‘lishi mumkin. Agar tashabbusli tekshiruv iqtisodiy subyektning qarori bo‘yicha amalga oshiriladigan bo‘lsa, majburiy audit uning xohish-irodasi va istagiga bog‘liq bo‘lmagan va qonunchilikda belgilangan hollarda majburiy tartibda o‘tkaziladi. Har yili majburiy audit tekshiruvi: - aksiyadorlik jamiyatlari; 63 - banklar va boshqa kredit tashkilotlari; sug‘urta tashkilotlari; investitsion va boshqa jamg‘armalar, yuridik va jismoniy shaxslarning mablag‘lari, ularning boshqaruvchi kompaniyalari; - yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy ajratma mablag‘lari ularning asosiy manbalari bo‘lgan xayriya va boshqa ijtimoiy jamg‘armalar; - hosil bo‘lish manbalari qonunchilikda nazarda tutilgan, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan majburiy ajratma- lardan iborat bo‘lgan budjetdan tashqari jamg‘armalar; ustav jamg‘ar- masida davlatga tegishli ulushi bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarda o‘tkazilishi shart. Majburiy auditorlik tekshiruvi buyurtmachisi sifatida xo‘jalik yurituvchi subyekt ishtirok etadi. Auditorlik tashkilotini tanlash mulk egasi, xo‘jalik yurituvchi subyekt qatnashchilari (aksiyadorlari) umumiy majlisi bilan kelishiladi. Majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishidan bosh tortish xo‘jalik yurituvchi subyektdan eng kam ish haqining ellik barobari miqdoridagi jarima undirib olinishi hamda uning rahbarining qonunchilikda belgilangan tartibda javobgarlikka tortilishiga sabab bo‘ladi. Jarima to‘lash xo‘jalik yurituvchi subyektni majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishidan ozod etmaydi. Auditning asosiy prinsipi uning mustaqilligi bo‘lib, bunda asosan tekshirilayotgan subyektning moliyaviy hisoboti to‘g‘risidagi kasbiy fikrini ifodalashda biror tomonning ta’siri ostida bo‘lishdan uning ozod ekanligini tushunish lozim. Shu bilan birga, yana shuni hisobga olish kerakki, audit barcha mamlakatlarda yetarli darajada qattiq tartibga solinadi. Ayrim davlatlarda (masalan, Fransiyada) bu jarayonga davlat aralashib, u audit normasi va normativlarini belgilaydi, auditorlarni va auditorlik firmalarini ro‘yxatdan o‘tkazadi hamda ularning faoliyati ustidan nazorat o‘rnatadi. O‘zbekistonda ham xuddi shunday ahvol tarkib topgan bo‘lib, bu yerda davlat auditorlik faoliyatini tartibga solishni faol amalga oshiradi. U moliyaviy qiyinchiliklari iqtisodiyotga ta’sir etishi mumkin bo‘lgan muhim korxonalarni ajratib, ularda audit o‘tkazish majburiy ekanligini belgilaydi, auditorlarga (ma’lumoti, malakasi, imtihonlarni topshirish tartibi, mas’uliyati, javobgarligi va boshqalar bo‘yicha) talablar qo‘yadi. Auditni davlat tomonidan tartibga solishni tashkil etish qonunchilik va boshqa normativ hujjatlar asosida amalga oshiriladi, bunda auditorlar 64 jamoatchilik tashkilotlari tomonidan auditning o‘zini o‘zi boshqarishiga katta imkoniyat beriladi. Qayd etish lozimki, har bir mamlakatda jamoat tashkilotlarining rivojlanishi va ta’siri turlicha amalga oshiriladi. Masalan, AQSH va Angliyada auditorlik faoliyati asosan ixtisoslashtirilgan professional jamoat auditorlik tashkilotlari tomonidan tartibga solinadi. Ko‘pgina mamlakatlarda mustaqil Auditorlar palatalari ishlab turibdi. Ularning asosiy vazifalari auditorlik faoliyati va auditorlar axloq normalari bo‘yicha standartlarni ishlab chiqish, auditorlar ish-faoliya- tining sifatini nazorat qilish, auditorlik faoliyati bo‘yicha bilimlarini attestatsiya qilish va hujjatlar berish hamda auditorlik normalarini buzgan shaxslarga nisbatan intizomiy jazo choralarini qo‘llash (bu davlatga xos xususiyat bo‘lmagan mamlakatlarda) kabilardan iboratdir. Ammo ayrim mamlakatlarda, masalan, Shvetsiyada, garchi Vakolatli auditorlar uyushmasi va Tasdiqlangan auditorlar uyushmasi ishlab turgan bo‘lishiga qaramasdan, umuman auditorlik faoliyatini tartibga solish davlat tomonidan amalga oshirilib, bu bizning Respublikamizga ham xos bo‘lgan xususiyatdir. O‘zbekiston Auditorlar palatasi tuzilish jihatidan davlat organlari bilan o‘zaro birgalikda harakat qiladi, ammo uning auditorlik faoliyatini tartibga solish bo‘yicha asosiy funksiyalari davlat tomonidan mustahkamlab qo‘yilgan. O‘zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida»gi qonunini amalga oshirish, auditorlik tekshiruvlarining roli va maqomini oshirish, soliq va boshqa nazorat organlari tomonidan auditorlik xulosalari hisobini yuritishni ta’minlash maqsadida so‘nggi vaqtlarda bizning mamlakatimizda auditorlik faoliyatini amalga oshirish tartibiga jiddiy o‘zgartirishlar kiritildi. Xususan, belgilab qo‘yildiki, buxgalteriya hisobini yuritish va hisobot tuzish ishlari auditorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan mikrofirmalarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazorat organlari tomonidan majburiy tarzda tegishli auditorlik tashkilotlari jalb etilgan holda tekshiriladi. Bunda moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi uchun auditorlik tashkiloti javobgar hisoblanadi. Tartiblar to‘g‘risida bir necha nizomlar tasdiqlangan: a) majburiy auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazishdan bosh tortganligi uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlardan jarima undirib olish; b) auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun auditorlik tashki- lotlariga litsenziyalar berish. 65 «Majburiy auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazishdan bosh tortganligi uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlardan jarima undirib olish tartibi to‘g‘risida»gi nizom qonunchilikka muvofiq majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan amal qiladi. Jarima solish uchun xo‘jalik yurituvchi subyektning majburiy auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazishdan bosh tortishi asos bo‘ladi. Bunda yillik moliyaviy hisobotning auditorlik tekshiruvini hisobot yilidan keyingi yilning 1 mayiga qadar o‘tkazilishi hamda auditorlik xulosasining yo‘qligi qoidabuzarlik fakti deb topiladi. Majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishi lozim bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘zining yillik moliyaviy yil uchun auditorlik tekshiruvini hisobot yilining 1 mayiga qadar o‘tkazadi va auditorlik tekshiruvi o‘tkazilganidan keyin 15 kunlik muddat ichida tegishli soliq organiga auditorlik xulosasining belgilangan tartibda tasdiqlangan nusxasini taqdim etadi. Auditorlik xulosasining nusxasi belgilangan muddatda soliq organiga topshirilmagan holda, xo‘jalik yurituvchi subyekt ushbu organga yozma ravishda auditorlik xulosasi yo‘qligi sababini aks ettiruvchi tushuntirishni taqdim etishi shart. Majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishidan bosh tortilganligi sababli auditorlik xulosasi yo‘q bo‘lgan taqdirda, soliq organi xo‘jalik yurituvchi subyektga belgilangan tartibda jarima soladi. Boshqa nazorat organi tomonidan majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazmagan xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan soliq organi tomonidan jarima solish chorasi qo‘llanilmaganligi aniqlangan taqdirda, tegishli soliq organining mansabdor shaxslari qonunchilikda belgilangan tartibda javobgar hisoblanadi. Auditorlik faoliyati (auditorlik tashkilotlarining professional xizmat- laridan tashqari) yangi qonunchilik bo‘yicha auditorlik teshiruvini o‘tkazish uchun faqat maxsus ruxsatnoma (litsenziya) mavjud bo‘lgan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin. Auditorlik faoliyatini litsen- ziyalash – «Auditorlik tashkilotlariga auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyalar berish tartibi to‘g‘risida»gi nizomga muvofiq olib boriladi. Auditorlik faoliyatini litsenziyalash O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (litsenziyalovchi organ) tomonidan amalga oshiriladi. Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun lizenziya berish, uni berishdan bosh tortish, muddatini uzaytirish, tugatish, bekor qilish, 66 to‘xtatib qo‘yish yoki tiklash to‘g‘risidagi qaror O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining buyrug‘i bilan rasmiylashtiriladi. Ko‘rsatilgan hujjatlar bir nusxada taqdim etiladi. Auditorlik tashkilotidan qonunchilikda ko‘rsatilmagan hujjatlarning talab etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Auditorlik tashkilotining hujjatlarini ko‘rib chiqish va unga litsenziya berish yoki bermaslik to‘g‘risida qaror qabul qilish muddati litsenziya olish uchun berilgan ariza kelib tushgan va zarur hujjatlar olingan kundan boshlab 15 kalendar kunni tashkil etadi. Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya u beriladigan kundan boshlab besh yil muddatga beriladi. Litsenziya besh yildan kam bo‘l- gan muddatga faqat auditorlik tashkiloti arizasi bo‘yicha berilishi mumkin. Litsenziyalovchi organ auditorlik tashkilotidan ariza olingan kundan boshlab uch kun muddat ichida litsenziya berish yoki bermaslik to‘g‘risida qabul qilingan qaror haqida uni yozma ravishda xabardor qilishi shart. Litsenziya berish to‘g‘risidagi xabarnoma litsenzion bitim loyihasi bilan birga bank hisobvarag‘i rekvizitlari ko‘rsatilgan holda (bu hisobvaraqqa davlat boji va davlat bojini to‘lash muddati kiritiladi) auditorlik tashkilotiga jo‘natiladi. Auditorlik tashkiloti davlat bojini to‘laganligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etib, litsenzion bitim imzolanganidan keyin litsenziya beriladi. Litsenziya berilganligi uchun eng kam ish haqining to‘rt barobari miqdorida davlat boji undirib olinadi. Litsenziyalovchi organ hujjatlar tegishli ravishda rasmiylashtiril- maganligi, hujjatlarda noto‘g‘ri va buzilgan ma’lumotlar borligi hamda auditorlik tashkilotining litsenziya talablari va shartlariga javob bermasligi sababli auditorlik tashkilotiga litsenziya berishni rad etishga haqlidir. Boshqa sabablarga ko‘ra, shu jumladan maqsadga nomuvofiqlik uchun litsenziya berishdan bosh tortishga yo‘l qo‘yilmaydi. Litsenziya berishni rad etish to‘g‘risidagi qaror asoslab berilgan bo‘lib, rad etish sababi va muddati (ushbu muddat davomida auditorlik tashkiloti ko‘rsatilgan sabablarni bartaraf etib, hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish uchun taqdim etishi mumkin) ko‘rsatilgan holda auditorlik tashkilotiga yozma ravishda jo‘natiladi. Litsenziya berilishini rad etish uchun asos bo‘lgan sabablarni tugatish uchun auditorlik tashkilotiga 15 kundan ortiq bo‘lmagan muddat beriladi. Hujjatlar auditorlik tashkilotidan ariza va barcha zarur hujjatlar olingan kundan boshlab 10 kun davomida qayta ko‘rib chiqiladi. Auditorlik tashkilotining arizasini qayta ko‘rib chiqish uchun yig‘im olinmaydi. 67 Litsenziya berilishini rad etish uchun asos bo‘lgan sabablarni tugatish uchun berilgan muddat tugaganidan keyin auditorlik tashkiloti tomonidan taqdim etilgan litsenziya berish to‘g‘risidagi ariza yangidan berilgan ariza hisoblanadi. Litsenziyalovchi organning qarori ustidan auditorlik tashkiloti belgilangan tartibda sudga shikoyat qilishi mumkin. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|