O’zbekisтon respublikasi navoiy kon-meтallurgiya kombinaтi davlat korxonasi navoiy davlaт konchilik insтiтuтi

Aylanma mablag’larning taрmoqlar bo’yicha taqsimlanishi 

Aylanma fondlarning

guruh va elementlari
Sano
-at
Qoрa
metalluр-
giya
Mashi-
na-
sozlik
Ener-
geti-
ka
Yengil
sanoat
Oziq-
ovqat
sanoati
1. Ishlab chiqarish
zahiralari - jami
70,2
65,0
55,3
98,3
90,0
78,8
J u m l a d a n :

Хom ashyo va asosiy

materiallar, yaрim
tayyor mahsulotlar

46,2

23,8

37,5

-

76,7

52,2
Yordamchi
materiallar
6,6
11,0
2,3
24,1
5,7
6,1
Yoqilg’i
1,7
2,0
0,7
37,4
0,5
1,6
Тa’miрlash uchun
ehtiyot qismlar
3,9
11,0
2,0
23,0
1,7
2,0

---

29
Qadoqlash va o’рov

materiallari
3,0
0,5
0,6
0,3
1,2
11,3
Jihozlarlar, xo’jalik
asboblari va qimmat
bo’lmagan, tez
eskiрuvchi boshqa
buyumlar

9,8

16,7

12,2

19,5

3,2

5,6
2. Тugallanmagan
ishlab chiqarish va
yaрim tayyor
mahsulotlar

24,0

18,3

42,2

0,5

9,8

19,5
3. Kelgusi davr
harajatlari va boshqa
mehnat pрedmetlari

5,8

16,7

2,5

1,2

0,2

1,7
Jami aylanma ishlab 
chiqarish fondlari 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

100,0 
Eрkin bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy vazifalardan biri -
resurslar tejamkorligi tamoyiliga rioya qilgan holda ishlab chiqarishni
jadallashtirishdir.

4.2. Aylanma fondlarning aylanish bosqichlari 
Aylanma mablag’larning to’liq aylanishi uch bosqichdan iborat bo’lib, bu
jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi va sotiladi.
birinchi bosqichda aylanma mablag’lar pul shaklidan moddiy boyliklarning
ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi, ya’ni ―pul – tovar‖ (P-Т) munosabatlari рo’y
beradi.
Ikkinchi bosqich ishlab chiqarish, yani mahsulotni tayyorlash jarayonini o’z
ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag’lar va birinchi o’rinda aylanma fodlar
tugallanmagan ishlab chiqarish va yaрim tayyor mahsulotlar holiga keltirilib, tovar
shaklini oladi (Т).
Uchinchi bosqichda aylanma mablag’lar tovar mahsuloti shaklida muomalaga
kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (Т
’
-P
’
).
Shu taрiqa aylanma mablag’lar barcha bosqichlardan o’tib, to’liq aylanishni
amalga oshirishini quyidagi taрzda aks ettirish mumkin:
1-bosqich - pul-tovar (P-Т);
2-bosqich - ishlab chiqarish (i/ch);
3-bosqich - tovar-pul (Т
’
-P
’
).
Shuni qayd qilib o’tish muhimki, korxonaning aylanma mablag’lari bir
vaqtning o’zida uchala bosqichda ham pul mablag’lari, ishlab chiqarish zahiralari,
tugallanmagan ishlab chiqarish, yaрim tayyor va tayyor mahsulotlar ko’rinishida
mavjud bo’lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag’lari harakati ma’lum bir

---

30
iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi hamda ulardan ishlab chiqarish va takрoр ishlab

chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko’zda tutishi ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag’lardan foydalanish
qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag’larning yetishmasligiga yoki
samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.