O’zbekisтon respublikasi navoiy kon-meтallurgiya kombinaтi davlat korxonasi navoiy davlaт konchilik insтiтuтi

K
am
= R
s 
: Q
am
. 
Bu
yeрda;
K
am

-
aylanma

mablag’larning
aylanuvchanlik
koeffitsiyenti, aylanmalar; R
s
- sotilgan mahsulot hajmi, so’m; Q
am
- aylanma
mablag’larning o’rtacha qoldig’i, so’m.

---

32
Aylanuvchanlik koeffitsiyenti ma’lum davr (yil, chorak) mobaynida korxona

aylanma mablag’larining doiraviy aylanishlari sonini ifodalaydi yoki 1 so’m
aylanma mablag’lar hisobiga to’g’ri keladigan sotilgan mahsulot hajmini ko’rsatadi.
Foрmuladan ko’rinib turibdiki, aylanma mablag’lar miqdorining ko’payishi 1 so’m
aylanma mablag’lar hisobiga mahsulot ishlab chiqarishning o’sishiga olib keladi.
Aylanma mablag’lar bandligi koeffitsiyentining kattaligi aylanuvchanlik
koeffitsiyentiga teskaрi miqdordir. U 1 so’m sotilgan mahsulotga saрflangan
aylanma mablag’lar miqdorini tavsiflaydi, ya’ni:
K
b
= Q
am
: R
s 
. 
Bu yeрda: K
b
- aylanma mablag’larning bandligi koeffitsiyenti.
Bir aylanish davomiyligi kun hisobida - davrdagi kunlar sonini
aylanuvchanlik koeffitsiyentiga bo’lish bilan topiladi:
A
d
= D
k
: K
am

Bu yeрda: D

k
- davrdagi kunlar soni (360, 90).
Aylanma mablag’larning aylanish muddati qancha km yoki sotilgan
mahsulotning o’sha hajmda aylanishlar soni qancha ko’p bo’lsa, aylanma mablag’lar
shuncha kam talab qilinadi. Va aksincha aylanma mablag’lar qancha tez aylansa,
ular shuncha samarali foydalaniladi.
Misol. Korxonada 2009 yilda sotilgan mahsulot hajmi 600 mln. so’mni
tashkil etdi, 2010 yilda esa 612 mln. so’mni tashkil etdi, aylanma mablag’larning
o’rtacha yillik qoldig’i mos ravishda 120 mln. so’m va 110,5 mln. so’m; aylanma
mablag’larning aylanuvchanlik koeffitsiyenti 2009 yilda: 600 : 120 =5 va 2010 yilda
- 5,54 ni tashkil etdi. Bir aylanish davomiyligi: 360:5=72 kun va 360:5,54=65 kun
demakdir. Aylanma mablag’larning yuklanish koeffitsiyenti: 120:600 = 0,2 so’m va
110,5:612 =0,18 so’m. Aylanma mablag’lar aylanuvchanligining tezlashishi
samarasi ulardan foydalanishning yaxshilangani tufayli ularga bo’lgan talabning
kamayishida, ularning bo’shatilishda namoyon bo’ladi.
Aylanma mablag’lar aylanuvchanligining tezlashishi hoziрgi sharoitda
korxonalarning birlamchi vazifasi hisoblanadi va quyidagi yo’llar bilan erishiladi:
ishlab chiqarish zahiralarini tuzish bosqichida iqtisodiy asoslangan zahira
normalarini joriy etish; xom ashyo, yaрim tayyor mahsulotlar, butlovchi qismlar
ta’minotchilarning iste’molchilarga yaqinlashuvi; moddiy-texnik ta’minotning
ombor tizimini, shuningdek materiallar va uskunalar ulguрji savdosini kengaytirish;
omborlardagi ishlarning kompleks mexanizatsiyasi va avtomatizatsiyasi.
Muomala
bosqichida
esa
mahsulot
iste’molchilarini uni ishlab
chiqaрuvchilarga yaqinlashtirish; hisob-kitob tizimini mukammallashtirish; bevosita
aloqalar bo’yicha buyuрtmalarini bajarish, tejalgan materiallardan mahsulot
tayyorlash natijasida sotilgan mahsulot hajmini oshirish; tuzilgan bitimlarga

---

33
muvofiq jo’natilgan mahsulotlarni paрtiyalar, assoрtimentlar, tрanzit normasi

bo’yicha tanlash.