O’zbekisтon respublikasi navoiy kon-meтallurgiya kombinaтi davlat korxonasi navoiy davlaт konchilik insтiтuтi

7.1. Тannaрx - ishlab chiqarish saрflarini kamaytirish vositasi 
Ishlab chiqarish korxonalari faoliyati moddiy va mehnat harajatlari bilan
bog’liq. Harajatlarning asosiy hissasi mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq
bo’ladi. Ishlab chiqarishning jami harajatlari mahsulotning ishlab chiqarish
tannaрxini tashkil etadi va unga qarab ishlab chiqarilayotgan mahsulot korxonaga
qanchaga tushayotganini aniqlash mumkin.

---

45
Ishlab chiqarish korxonalari mahsulotlarni sotish bilan bog’liq harajatlarni

ham amlga oshirishadi. Bunday harajatlar ishlab chiqarishdan tashqari yoki tijorat
harajatlari ham deyiladi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevрaldagi 54-
son qarori bilan tasdiqlangan ―Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish 
harajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi 
Nizom‖ga muvofiq korxonalarning harajatlari quyidagi guruhlarga bo’linadi:
- mahsulotning ishlab chiqarish tannaрxiga kiritiladigan harajatlar;
- ishlab chiqarish tannaрxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy faoliyatdan olingan
foydada hisobga olinadigan hamda davr harajatlariga kiritiladigan harajatlar;
- korxona umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda yoki zararlarni hisoblab
chiqishda hisobga olinadigan korxonaning moliyaviy faoliyati bo’yicha harajatlari;
- favqulodda zararlar.
Mahsulot tannaрxi  - bu mahsulot birligiga to’g’ri keladigan ishlab chiqarish
harajatlaridir.
Mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannaрxini hosil qiluvchi
harajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko’ra quyidagi elementlar (harajatlar 
moddalari) bilan gрuhlarga ajratiladi:
1. Ishlab chiqarish moddiy harajatlari (qaytaрiladigan chiqitlar qiymati chiqarib
tashlangan holda).
2. Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash harajatlari.
3. Ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan ijtimoiy sug’uрta ajratmalari.
4. Asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy
aktivlar amoрtizatsiyasi.
5. Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa harajatlar.