O`zbekiston respublikasi oily va o`rta maxsus ta’lim vazirligi



Yüklə 488,96 Kb.
səhifə3/5
tarix30.11.2022
ölçüsü488,96 Kb.
#71443
1   2   3   4   5
nrUS0Q4N2NbpfWV96AlxpzllUAmqsZMSWwe69NLh

BOSIMLARNING TURLARI


Bundan keyin suyuqlikka faqat bitta hajmiy kuch – og‘irlik kuchi ta’sir



etayapti, deb qabul qilamiz. Yopiq idishga solingan suyuqlik sathiga
p0 tashqi

kuch ta’sir etayotgan holatni qabul qilib, uning ixtiyoriy h chuqurlikdagi nuqtasi


(m) atrofida birlik massani ajratib olamiz (2.7-rasm).
Faraz qilaylik, bu massaga f kuch ta’sir etmoqda. Yuqorida ta’kidlangan holatimiz uchun

фх  0, фу
 0, фz
 g,
(2.30)

bunda, g og‘irlik kuchi ta’siri ostidagi tezlanish;


фх , фy , фz ф kuch proektsiyalari.

Bizning holat uchun
dU фх dx фy dy фz dz  gdz
(2.31) ni (2.20) ga qo‘yib,

(2.31)


dp  gdz . (2.32)
ifodani olamiz. Bu ifodani integrallasak,

yoki
p  gz C


p  z C
(2.33)
(2.34)

S – boshlang‘ich funktsiya doimiysini topish uchun, sathdagi nuqtani ko‘rib chiqamiz:
2.7-rasm. “Og‘ir suyuqlik”ka
r bosim ta’siri

z 0; p p0 ,
C p0 ;
(2.35)
(2.36)

natijada quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:
p p0  z.
(2.37)


Bunda chuqurlikni
deb qabul qilsak,


h  z;


p p0  h,

(2.38)
(2.39)



bunda, r – nuqtaga ta’sir etuvchi to‘liq absolyut bosim;



p0 tashqi bosim

h pог


(belgi) (2.40)

Ko‘rilayotgan nuqtadan yuqoridagi suyuqlik qatlamini nuqtaga bo‘lgan bosimi og‘irlik gidrostatik bosimi deb ataladi.
Agar idishning qopqog‘i ochiq bo‘lsa,

p0 pa
deb qabul qilinadi, bunda, ra – atmosfera bosimi.
(2.41)

Nuqtaga ta’sir etayotgan bosimlarning farqi p pa
ayrim hollarda

manometrik bosim deb ataladi (agar bu farq musbat bo‘lsa, ya’ni, p pa .

Agar muhitdgi bosimlar farqi manfiy p pa
vakuummetrik bosim deyiladi.
bo‘lsa, bunday bosim

pv pа p
Ko‘pgina holatlarda, amaliyotda to‘liq bosim – absolyut bosim bilan emas, balki, atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosim bilan ishlashga to‘g‘ri keladi, shu sababli ularni aniq belgilab olamiz.
pA absolyut to‘liq bosim;
r – atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosim. Demak,


pA p0  h p0 pог pа p;
p pA pa Absolyut to‘liq bosim quyidagicha aniqlanadi: Yopiq idishlar uchun:

Ochiq idishlar uchun:


(2.42)

(2.43)


pA pa  h pa pог pа p;
(2.44)

bunda, rog– og‘irlik bosimi.
Yuqoridagi mulohazadan ko‘rinib turibdiki, ochiq idishlar uchun, atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan kattalik va og‘irlik gidrostatik bosimi degan tushunchalar bir-biriga mos keladi. Yopiq idishlar uchun ular har xil qiymatga ega.

p pог

  • pO pa

(2.45)

Xuddi shunday gidrostatik bosim kuchi haqida ham aniqlik kiritib olamiz.

рм рА pa



pA absolyut to‘liq gidrostatik bosim kuchi;

pм atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosim bo‘lib, u manometrik
bosimdeb yuritiladi.

PEZOMETRIK BALANDLIK


«Pezometr» grek so‘zlari qo‘shilmasidan olingan bo‘lib, «bosim»,
«o‘lchov» degan ma’nolarni anglatadi. Qopqog‘i berkitilgan idishga suyuqlik

solingan bo‘lib, unga og‘zi kovsharlangan va ichidan havosi so‘rilgan
П0 va

og‘zi ochiq P naychalar m nuqta sathiga o‘rnatilgan (2.8-rasm). Bu holat uchun quyidagi ifodalarni yozish mumkin:

  1. idishdagi suyuqlik tomonidan m nuqtaga ta’sir etuvchi bosim

pA p0  h

  1. naychadagi suyuqlik tomonidan m nuqtaga ta’sir etuvchi bosim

0  hA
Bu ikkala ifoda bir-biriga teng bo‘lishi kerak
pA  hА
(2.46)
(2.47)
(2.48)

bundan,

(2.49)



Demak, suyuqlikning o‘z og‘irligi hisobiga absolyut to‘liq bosimni hosil qiluvchi naychadagi ko‘tarilish balandligi to‘liq pezometrik balandlik deyiladi. Bu kattalik uzunlik o‘lchov birligida o‘lchanganligi sababli, to‘liq bosim ham uzunlik o‘lchov birliklarida o‘lchanishi mumkin. Masalan, atmosfera bosimi:

р  1аt  1 kgk
 10000 kgk  98,1
 98,1kПП

а sm2
m2 m2

=10 m suv ustuni=735 mm simob ustuni

Endi n nuqtaga naychadagi va idishdagi suyuqliklar tomonidan ta’sir etuvchi bosimlarni aniqlaymiz:

pА pм
pA  hю
 h
(2.50)
(2.51)

bularni bir-biriga tenglab, bizga kerakli kattalikni topamiz:

pA
pa  hю
(2.52)

hю
pA ра р

 


(2.53)
2.8-rasm. Pezometrik balandlik va



bunda, hyu– atmosfera bosimidan yuqori bo‘lgan bosimga mos keluvchi pezometrik balandlik deb ataladi
potentsial napor



VAKUUM



Hozirgacha bo‘lgan vaziyatlarda doimo to‘liq bosim ( bosimi (ra) dan katta bo‘lgan holatni ko‘rdik.
pA ) atmosfera

Agar
pА pa
bo‘lsa,bu muhitda vakuumetrik bosim mavjud

bo‘lishliginiyuqorida ta’kidlagan edik, bunday bosim teskari pezometr yoki vakuummetr yordamida o‘lchanadi.
m nuqtaga idishdagi va naychadagi suyuqliklar tomonidan ta’sir etayotgan bosimni aniqlaymiz (2.9-rasm).
Idishdagi suyuqlik tomonidan

pА p0  h
V – shaklidagi naychada joylashgan suyuqlik tomonidan
(2.54)

pa  hvak (2.55)
Ikkalasini bir-biriga tenglab,
hvakkattalikni aniqlaymiz.


(2.56)



Demak, bosimlar farqiga mos keluvchi muhit vakuum deb atalib, bunga mos keluvchi balandlik esa vakuummetrik balandlik deyiladi.
Ta’kidlash kerakki, atmosfera bosimidan kichik qiymatdagi bosimga ega bo‘lgan muxit vakuum deyiladi

2.9-rasm. Vakuum


hvak vakuum balandligi



PASKAL QONUNI


Bir jinsli suyuqlikning ichida taqqoslash tekisligiga nisbatan z va z0



masofa balandlikda joylashgan p va p0
bosimlarga ega bo‘lgan nuqtalardagi

bosimni p
asosan:
va p0
miqdorga oshiramiz. Gidrostatikaning asosiy qonuniga

bunga asosan:


z р р z
0
р0  р0


р  р0
Bu vaziyatdan Paskal qonuni o‘z isbotini topadi: Nisbiy tinch holatdagi suyuqlikning muvozanat holatini buzmaydigan har qanday tashqi ta’sir uning boshqa nuqtalariga nech qanday o‘zgarishsiz uzatiladi.


BOSIMLARNING GORIZONTAL JOYLASHGAN OʻLCHAMLARI

Aytaylik, 2.10-rasmda 00 taqqoslash tekisligini o‘tkazamiz. n nuqtada G og‘irlikka ega bo‘lgan suyuqlik P naycha orqali hyubalandlikka ko‘tariladi. Demak, ko‘rilayotgan hajmdagi suyuqlik ma’lum ishni bajarishi mumkin.


O‘zining tushishi hisobiga z balandlikdan to taqqoslash tekisligigacha bajargan ishi quyidagicha aniqlanadi:

ПЭz zG
O‘z og‘irligi hisobiga hyu balandlikdan tushishda bajargan ishi:
ПЭp hюG
(2.57)
(2.58)


To‘liq bajarilgan ish:
ПЭ  ПЭz  ПЭp zG hюG.
Og‘irligiga nisbatan solishtirma energiya:
(SPE) = СПЭ ПЭ z h Н

(2.59)
(2.60)



G ю
Bu kattalik potentsial napor deb ataladi.
Suyuqlikning solishtirma potentsial energiyasiga mos keluvchi kattalik,yoki birlik og‘irligiga mos keluvchi balandlik napor deb ataladi. Bu kattalik asosan geometrik (z)va (r) bosim naporlariga bo‘linadi.
Tinch holatdagi suyuqlik uchun quyidagi tenglamalarni yozamiz:





napor- suyuqlikli muhitning ma’lum chuqurligida joylashgan ixtiyoriy nuqtadagi bosim ta’siri ostida uning ko’tarilish balandligi bo’lib, uzunlik o’lchov birligida o’lchanadigan kattalikdir. Shu sababli, bu kattalikni noto’g’ri qabul qilmaslik maqsadida mualliflar bu tushunchani tarjimasiz o’z holida qoldirishdi.

H z p z

pА pа

Yüklə 488,96 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin