O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi guliston davlat universiteti kurs ishi mavzu: Pedagogikaga oid o'quv qo'llanmalar va ulardan foydalanish yo'llari

1.2. Pedagogikaga oid o’quv qo’llanmalarda texnologiyaning rivojlanish tarixi
So'nggi yillarda Respublikamizning taniqli pedagog olitnlari tomonidan o'quv jarayoniga pedagogik tcxnologiyani joriy etish bo'yicha samarali izlanishlar olib borilmoqda. Pedagogik texnologiya tushunchasi ilmiy maqolalarda, anjuman ma'ruzalarida, davriy nashrlarda o'z aksini topmoqda. Respublikamizning taniqli olimlari R.X.Jo'raev. U.N.Nishonaliev. N.S.Sayidaxmcdov. B.L.Faberman: Rossiva pedagogik olimlari B.P.Bespalko, M.V.KJarin, N.I'.Talizina, L.M.Fridman. V.Slastyonin. N.N.Mixaylov: Amerika. G'arbiy Evropa va boshqa davlatlar olimlari B.Blum, J.KerroI. Golbraynt. T.Sokomoto o'z ilmiy tadqiqotlarida '"pedagogik texnologiya" tushunchasining mohiyati va ahamivatini ochib bcrishga munosib hissa qo'shganlar. O'qitishga texnologik yondashish, ya'ni o'quv jarayonini ham ishlab chiqarish jarayoni kabi takrorlariuvchan xarakterga cga bo'Hshini ta'minlashga oid dastlabki izlanishlar asrimizning XX asrning 50 yillarida amerikalik pedagog olimlar tomonidan olib borilgan. Xususan, "ta'lim texnologiyasi" iborasi ham birinchi marta amerikalik olim B.Skiner tomonidan ishlatilgan. U "ta'lim texnologiyasi - psixologiya fani yutuqlarini pedagogik amaliyotda qo'llashdan iborat", deb ta'riflagan. Bu ta'rifga asosan shuni ta'kidlash lozimki, hozirgi kunda "pedagogik texnologiya" tushunchasiga "yangi". "ilg'or". "progrcssiv" kabi so'zlarni qo'shib aytilish ham nisbiydir. Tegishli adabiyotlarni tahlil qilish "pedagogik texnologiya" tushunchasi o'zining rivojlanish tarixiga ega ekanligini ko'rsatdi. Xorijiy mutaxassislar bu tushunchaningnvojlanishini uch bosqichga bo'lib o'rganish lozim deb hisoblaydilar. Birinchi bosqichda o'qitish jarayonini faqat o'qituvchilaming o'zi olib borgan. N.F.Talizina ta'kidlaganidek. "inson tajribasi o'qitish texnologiyasi funktsiyasini bajargan". Ikkinchi bosqichda esa, darslik va qo'llanmalar chop etila boshlagandan so'ng o'qitish texnologiyasi mazmunida tub o'zgarishlar sodir bo'ldi. O'qituvchiga yordam beruvchi turli didaktik materiallar vujudga kela boshladi. 19 Uchinchi bosqichda esa, o'qitish texnologiyasi mazmun jihatdan yanada boyidi, o'qituvchi va talabalar uchun yuqoridagilar qatoriga texnik vositalar hamda o'rgatuvchi mashinalar ham qo'shildi. O'rgatuvchi mashinalarning o'quv jarayonida qo'llanishi natijasida dasturlangan ta'iim tushunchasi vujudga keldi. U pedagogik texnologiyaning dastlabki o'xshatmasi edi. Dasturlashtirilgan o'qitish - bu avlomatik repititor bo'lib, u o'quvchini mantiqiy o'zaro bog'liq, qisqa qadamlar orqali deyarli xato qildirmasdan, to'g'ri javob berisliga yo'llaxdi va u o'z o'rnida baholanib mustahkamlanish naiijasida o'qitish maqsadlarini belgilovchi aniq javoblarga ketmaket ravishda yaqinlashtirib boradi (E.F.Zecr). Ammo bunday ta'lim jarayonida o'qituvchi shaxsining inkor etilishi sababli dasturlangan ta'lim o'tgan asrning 60- yillarida o'qitishning aniq maqsadlarini belgilashning zamonaviy shakli bo'lishiga qaramay, fanda va amaliyotda uzoq vaqt o'z rivojini topmadi. Shunga qaramay, o'sha yillarda jahon pedagogikasida texnik vositalar, axborot sig'imi va axborot o'tkazish qobiliyatlarini oshirish, o'quv axboroti uzatish kanalini individuallashtirish kabi ta'lim berish imkoniyatlaridan unumli foydalanishni takomiliashtirishga oid muammolarga alohida e'tibor berila boshlandi. Ko'pchilik mutaxassis olimlar o'quv jarayonida keng qo'llanilayotgan ommaviy axboroot vositalari o'miga axborot saqlashning kompyuterlashtirilgan tizimi, lazerli aloqa kanali, mikroelektron qurilmalar va boshqa yangi axborot vositalaridan foydalanishga o'tish zarurligini ta'kidlaydilar. O'quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalarni qo"llash tarafdoriari o'qitish sifatini yaxshilash aynan shu vositalarga bog'liq deb hisoblaydilar. Tegishli metodik tavsiyalar ta'lim jarayonida texnik muhitni yaratishga, ya'ni texnologiya tushunchasini o'qitish jarayonida qo'Ilash masalalariga qaratildi. Dastlab "kompyuterli texnologiya" va '"yangi axborot texnologiyasi" kabi tushunchalar vujudga keldi. Bular pedagogik texnologiyani amalga oshirish uchun zamonaviy texnik vosita sifatida qo'llanila boshlandi. O'tgan asrning 50 yillari o'rtasida jahon pedagogikasida o'quv jarayonini to'la-to'kis yangi, o'ziga xos "texnologik" usulda tashkil etishga yondashish vujudga kelgan edi. 60 - yillarda esa, o'qitish metodlarining turli- tumanligi, ulardan o'quv 20 jarayonining tashkil etishda foydalanish murakkablik tug'dirayotganligi e'tirof etila boshlandi. SHuning uchun ham hamma metodlar uchun umumiy bo'lgan ilmiy asos yaratish zaruriyati tug"ildi. Natijada pedagogik metodlar texnologiyasi yoki o'quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi. ya'ni ta"lim texnologiyasi tushunchasi vujudga keldi. Hozirgi kunda jahon pedagogikasida pedagogik tcxnologiyaga turli xil ta'riflar berilgan. 'Ta'lim texnologiyasi - ilmiy va boshqa bilimlarning amaliy masalalarini hal etishda sistemali ravishda qo'llashdan iborat" (Golbrayntl. Pedagogik texnologiya "ta'limni sistemalashtirish" yoki "sinfda o'qitishni sistemaiashtirislf' g'oyalarini pedagogikaga tadbiq etishdan iborat (T.Sakomoto). "Pedagogik maqsadga crishishda foydalaniladigan barcha instrumental va metodik vositalarning sistemalashgan majmui va ularni faoliyat ko'rsatish tartibi" (Klarin M.V.). Pedagogik texnologiya tushunchasining ta'rifi juda ko'p bo'lib, ular orasida YUNESKO tomonidan berilgan quyidagi ta'rif pedagogik texnoiogiyaning tub mohiyati va uning barcha jihatlarini ochib beradi: "Pedagogik texnologiya ta'lim shakllarini optimallashtirish uchun inson va texnika resurslarini hamda ularni o'zaro ta'sirini e'tiborga olgan holda o'qitish va bilimlarini o'zlashtirish jarayonini yaratish. qo'Ilash va aniqlashning tizimli metodidir". Ma'lumki. o'qitish metodikasi ko'p hollarda o'quv jarayonini tashkil etish va olib borishga oid tavsiyalar yig'indisidan iborat bo'lsa, pedagogik texnologiya bundan farqli o'laroq. birinchidan, yakuniy natijani kafolatlaydi, ikkinchidan esa. bo'lajak o'quv jarayonini ham loyihalaydi. Pedagogik texnologiya o'quv maqsa dlarining aniq belgilanishi. yakuniy natijalarning kafolatlanishi. o'quv jarayonining takrorlanuvchanligini ta'minlash va tezkor qaytaruvchi aloqaning mavjudligi bilan tavsiflanadi. Pedagogik texnologiyaning ushbu xossalari o'quv jarayonini jadallashtirishning asosiy omili hisoblanadi. Pedagogik texnologiyada o'qitish natijasi o'qituvchi shaxsidan ko'ra ko'proq talabaga, uning mustaqil o'qishiga bog'liq bo'ladi. O'quv jarayonida o'qituvchi bilan o'quvchi o'rtasidagi to'g'ri va qaylaruvchi aloqa o'quv jarayonini individual o'qitishga yaqinlashtiradi. ya'ni o'qitish jarayonini individuallashtiradi. Taksonomiya tushunchasi (grekcha tartib bilan joylashtirish) biologiya fanician olingan. Ob'ektlarni, ularning tabiiv o'zaro bogliqligiga asoslanib va toifalari murakkablashib boradigan ketma-kctlikda (ya'ni ierarxik) joylashtirish. turkumlash va sistcmalashtirish taksonomiya deb ataladi. Pedagogik maqsadlarni bunda\ sxema bo'yicha tuzishga birinchi raarta AQSM olimlari e'tibor bcrganlar. 1956 yilda "taksonomiya"ning birinchi qismi nashrdan chiqdi. Unda o'quv maqsadlarining kognetiv (bilishga oid) sohada ifodalanishi bayon etilgan. Kognetiv soha - bu o'qilgan materialni eslab qolish va uni takroran aytib berishdan boshlab. to o'zlashtirilgan bilimlarni to'la anglab, ulami oldin o'rnatilgan g'oya, metod va harakat usullari bilan uyg'unlashtirib tasawur etish hamda bilimlarni puxta egallashgacha bo'lgan muammolarni hal ctilishini o'z ichiga oladi. Maqsadlarning aniq tartibli va ierarxik turkumini yaratish amalivotchi pedagoglar uchun juda muhimdir. Buning sabablari quyidagicha:
1. O'quv jarayonida e'tiborni asosiy maqsadga qaratish. O'qituvchi taksonomiyadan foydalangan holda nafaqat o'quv maqsadlarini, balki asosiy vaziialarni, bundan keyingi faoliyatining tartibi va borishini ham belgilashi mumkin.
2. О qiiuvchi va о quvchilar hamkorlikdagi faoliyatining aniqligi va ashkoraligi. Aniq o'quv maqsadlari o'qituvchi uchun o'quvchilarga ularning umumiy faoliyatidagi asosiy yo'nalishlarini tushuntirish, muhokama qila olish va ixtiyoriy qiziquvchi shaxslar uchun ham aniq va tushinarli bo'lishini ta'minlash imkoniyatini beradi.
3. О’qitish nalijalarini baholash andazasi (elalon)ni yaratish Faoliyat natijalari orqali aniq it'odalangan o'quv maqsadlari ularni ishonchli va xolisona baholash imkoniyatini yaratadi. Bunday etalon faqat o'qituvchi tomonidan yaratiiishi shart emas. Uni o'quvchilar bilan hamkorlikda yaratish ham mumkin. B.Blum taksonomiyasi yordamida o'qituvchi nafaqat o'quv maqsadlarini aniqlashtirishga, 24 balki ularni o'zaro bog'liq bo'lgan qat'iy ketma-ketlikda joylashtirishga muvaffaq bo'ladi. O'quv maqsadlarining bunday ifodalanishi o'qituvchi uchun talabalarga ularning bilish faoliyati holatini tushuntirish, bu faoliyatni yakuniy natija tomon aniq yo'nalish olishga undashi uchun imkoniyat yaratadi. Demak. o'zlashtirishning takomillashib borishi kuzatiladi. Taksonomiya test topshiriqlaring tuzuvchilar uchun o'quv materiali elementlarini o'quv maqsadlarining qaysi toifasiea muvofiqlieini aniqlashda ham qulaylik yaratadi. Bu taksonomiyani qo'llash natijasida identiflkatsiyalanuvchi o'quv maqsadlarini aniqlash mumkin bo'lmagan darajalarda, ularni nisbatan umumlashgan shaklda ifodalab, test topshiriqlari tuzish imkoniyati yaratiladi. Yoki o'quv maqsadlari taksonomiya toifalari bo'yicha umumiyroq shaklda aniqlanib. So’ng ularga mos keluvchi va yakuniy natijalami yaqqolroq ifodalovchi fe'l tanlanib, test topshiriqlarini tuzish mumkin. Blum taksonomiyasi bo'yicha o'quv maqsadlarining asosiy toifalari quyidagicha: 1. Bilish. Bu toifada o'tilgan materiaini eslab qolish va takroran so'zlab (ko'rsatib) berishni anglatadi. Ular mazmuni turlicha aniq dalillardan boshlab, to yaxlit nazariyalargacha bo'lishi mumkin. Bu toifaning umumiy belgisi tegishli ma'lumotlarni eslab qolishdir. Talaba qo'llanadigan iboralarni, aniq dalillarni asosiy tushunchalami qoida va tamoyillarni biladi. 2. Tushunish. Quyidagilar o'tilgan material ahamiyatini tushinish qobiliyatining ko'rsatkichlari bo'lishi mumkin: materialni bir shakldan ikkinchi shaklga o'zgartirish, bir tildan ikkinchi tilga aylantirish (masalan, og'zaki shakldan matcmatik shaklga). Talaba dalillar qoida va tamoyillarni tushunadi. og'zaki materialni, sxema, diagramma va grafiklarni talqin qila oladi, og'zaki materialni matcmatik shaklda ifodalay oladi. 3. Qo'llash. Bu toifa o'qitilgan materialdan aniq sharoitlarda va yangi vazifalarda foydalana bilishni anglatadi. Bunga qoidalar. uslublar. tushunchalar. qonunlar. tamoyillar va nazariyalarni amalda qo'llay olish kiradi. O'qitishning 25 bunday natijasi materialni tushunishga nisbatan ancha yuqori darajada egallashni talab qiladi. Talaba tushuncha va tamoyillarni yangi vazifalarda qo'llaydi, qonun. nazariyalarni aniq amaiiy vaziyatlarda qo'llaydi, uslubni qo'llay olishni namoyish qiladi. 4. Tahlil. Bu toifa materialni alohida qismlarga ajratishni bilishni anglatadi. Bunda uning tarkibiy tuzilishi aniq ko'rinib turishi kerak. Bunga yaxlitlikni qismlarga ajratish, ularning o'rtasidagi o'zaro aloqalarni aniqlash. yaxlitlikning tashkil etilish tamoyiliarini anglash kiradi. U o'quv natijalarini tushunish va qo'llashga nisbatan ancha yuqori darajada ekanligi bilan xarakterlanadi. Talaba yashirin (noaniq) taxminlarni ifodalaydi, fikrlash mantig'idagi xato va kamchiliklami кота oladi, dalillar va sabablar o'rtasidagi tafovutlami aniqlaydi, bog'lanishlarni tahiil qila oladi. 5. Sintcz. Bu toifa o'zida yangilikni aks ettirgan yaxlitlikni vujudga keltirish uchun alohida qismlar kombinatsiyasini tuzishni anglatadi. Bunday yangi mahsulot - doklad, nutq faoliyati rejasi, mavjud ma'lumotlarni tartibga tushirish sxemasi bo'lishi mumkin. Talaba materialning mantiqiy tuzilishini yozma matn shaklida baholaydi, xulosalarning berilgan kataklarga mosligini baholaydi, insho yozadi, tajriba o'tkazish rejasini tuzadi. 6. Baholush. Bu toifa u yoki bu material (qonun, badiiy asar, izlanish natijalari)ning ahamiyatiga aniq maqsad nuqtai nazaridan baho bcrishni anglatadi. U oldingi besh o'quv maqsadlarining barchasini egallashni va ularga qo'shimcha ravishda aniq belgilangan mezonlarga asoslanib baho bera olishni ham bilishni nazarda tutadi. Talaba materialning mantiqiy tuzilishini yozma matn shaklida baholaydi. xulosalami beriigan kataklarga mosligini baholaydi, tashqi va ichki mezonlardan kelib chiqqan holda u yoki bu faoliyat ahamiyatiga baho beradi (munosabatini bildiradi). O'quv fani maqsadlarini bu taksonomiya asosida aniqlashtirish ikki bosqichda bajariladi. Birinchi bosqichda fan o'qitilishining umumiy maqsadi, ikkinchi bosqichda csa, kundalik va joriy o'quv faoliyatining maqsadlari aniqlanadi. 36 O'quv maqsadlarining to'la-to'kis aniqlanadigan, o'quv jarayonini esa takrorlanuvchan bo'lishi uchun bu maqsadlarga erishish mezonini yaratish zaruriyati tug'iladi. O'quv maqsadlarini shunday ifodalash kerakki. unga erishganlik haqida fikr yuritish mumkin bo'lsin. Natijasini qat'iy va aniq o'lchash mumkin bo'lgan o'quv maqsadlari idenlijlkatsiyalanurchi о qnv maqsadlari deb alaladi. Har bir o'quv maqsadlari bo'yicha nazorat (test) topshiriqlari tuziladi. Identifikatsiyalanuvchi maqsadlarga erishganlik haqida o'quvchining faqat tashqi ifodalangan faoliyati va uning mahsuli (javobi. masalani echish. mexanizmlarni qismlarga ajratish va yig'ishj bilangina hukm chiqariladi. O'quv natijalarini identifikatsiyalashda o'qituvchi o'quvchining tashqi ifodalangan harakatining belgilarini bayon etishga asosiy e'tibomi qaratadi. O'quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan harakat bilan to'la-to'kis ifodalash texnologiyasi bixeviorizm g'oyasi va metodlari ta'sirida vujudga kelgan. Bixeviorizm (inglizcha xatti-harakat) amcrika psixologiyasining asosiy yo'nalishlaridan biri bo'lib, u o'ta amaiiy yo'nalishga egadir. Bixeviorizm inson ruhiyatini o'rganish faqat uning tashqi ifodalangan va kuzatish imkoniyati bo'lgan xatti-harakati va nutqini tahiil qilishdan iborat deb tasawur qiladi. Bu yondashish o'quv maqsadlarini o'quvchilarda tashqaridan kuzatish mumkin bo'lgan aniq harakatlarda, ya'ni qat'iy aniqlangan harakatlaming shakllanishidan iborat holda belgilashga olib keladi. Bixeviorizm ta'limining buyuk maqsadi bilim berish emas. balki harakatlarga o'rgatishdir. Lo'nda qilib aytganda, o'quv maqsadlarini to'la identifikatsiyalash va qat'iy bir ma'noda ifodalash g'oyasi o'quvchilar faoliyatini an'anaviy noaniq tarzda emas. balki ularning tashqaridan kuzatish va o'lchash mumkin bo'lgan aniq xattiharakatlari orqali ifodalanishini bildiradi. O'quv maqsadlarini bixevioristik usulda alohida qismlarga ajratish ularni tashqaridan kuzatiladigan xatti-harakatlarga to'la-to'kis aylantirish. ya'ni qat'iy nazorat qilinishi mumkin bo'lgan harakatlar tili bilan ifodalashdir. Masalan, "tanish". "qaytarish", "yozib olish" so'zlari "bilish". "tushunish'' ifodalariga nisbatan ancha aniqroqdir. SHuning uchun ham o'quv maqsadlarini tanlashga oid metodik ko'rsatmalarda o'qituvchilar "bilib olish". "idrok qilish", "Tushunish" kabi umumiy ma'no beruvchi so'zlar o'miga o'quvchilarga 'tanlash", ''nomini aytish", "sanab berish", "yozma ifodalash", "ta'riflash", "ko'rsatish" malakalarini shakllantirishlari tavsiya etiladi. O'quv maqsadlarini bunday aniqlashtirish o'qituvchi ishini ancha soddalashtiradi. Bu maqsadlar to"plamiga asosan o'quv jarayoni uning har bir qismini o'zlashtirishni ta'minlovchi, soddalashtirilgan o'quv tsikllari yig'indisining ketmakctligi bo'yicha olib boriladi. O'qitish natijalari uni alohida tarkibiy qismlarga bo'lishga. bu qismlarni ketma-ket o'rgatishga imkoniyal bersa, bu liolda bixevioristik sxemaga to'la amal qilish mumkin (ishlab chiqish opcratsiyalarini o'rganish, jismoniy tarbiya mashqlarini bajarish, og'zaki nutq malakasini shakllantirish). Bu ayniqsa, kasb-hunar kollejlari o'quvchilarining mehnat operaisiyalarini alohida qismlarga ajratib bajarish natijasida kasbiy malakalarini shakllaniirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Umumpedagogik maqsadlami aniq o'quv maqsadlariga aylantirish batareyasini tuzish. O'quv fani bo'yicha aniqlasluirilgan o’quv maqsadida kaioiogim shakllantirish. Yakuniy nazoratdagi testlar soniya bo'lgan eng muhim savollarni ajratish. Aniqlashtirilgan o'quv maqsadlarini ishlab chiqish blok sxemasi Agar o'quv natijalari yaxlitlikni tashkil etib, alohida qismlar yig'indisi sifatida ularni aniq ifodalash mumkin bo'lmasa. bunday holda o'quv maqsadlarini idcntifikatsiyalash ma'lum darajada mumkin bo'lsa-da. nihoyatda qiyinchilik tug'diradi va uni qat'iy amalga oshirib bo’lmaydi. Bunday holatda B.Blum taksonomiyasiningyuqori darajalaridan foydalanish mumkin (sintez. baholash). Xulosa qilib aytish mumkinki. o'quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan harakatlar bilan ifodalash texnologiyasi o'quvchilaming. ayniqsa, kasb-hunar kollejlari o'quvchilarining mehnat operatsiyalarini o'rganish. og'zaki nutq malakasini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi, o'quv jarayonini takomillashtiradi. O'quv maqsadlarini test topshiriqlariga aylantirish Ma'lumki, an'anaviy o'qitishda pcdagog awal reja, dars matnini ishlab chiqadi va shundan keyingina nazorat topshiriqlarini tuzadi. Ayrim partlarda bu ish yakuniy imtihon (test sinovlari) oldidan bajariladi. Pedagogik texnologiyaga asoslangan o'quv jarayonini tashkil etishda nazorat topshiriqlarini tuzish o'quv maqsadlarini aniqlash bilan uzviy bog'liq holda olib boriladi. Bunday holat reja va dars matnlari samaraliroq holda o'tishining maqsad va vazifalari bilan bog'liq bo'ladi. YAkuniy test ishlanmasi test topshiriqlarining kerakli sonini aniqlashdan boshlanadi (6-jadval). Warning soni nazorat turlari va rejalashtirilgan o'quv maqsadi va vazifalarining chuqurligiga bog'liq. 6-jadval O'quv fani bo'yicha yakuniy testni ishlab chiqish Nazorat (test) topshiriqlarini ishlab chiqish yakuniy nazoratdagi topshiriqlari sonini aniqlash va uning turlanish ro'yxatini Maqsad va vazifalarea asoslangan topshiriqlar Test topshiriqlarming shaktmi tanjash Ayrim o'quv yurtlarida yakuniy testga kiritilishi kerak bo'lgan test topshiriqlarining soni aniqlangan. Agar test savollarining sonini tuzuvchining o'zi aniqlashi lozim bo'lsa, ular quyidagicha bo'lishi mumkin: -joriy nazorat 10-15 topshiriq. O'tkazish vaqti 10-15 minut; - oraliq nazorat 25-30 topshiriq. O'tkazish vaqti 30-40 minut; -yakuniy nazorat 50 va undan ortiq. O'tkazish vaqti 1 soatdan 1.5 soatgacha. O'quvchining bilimini nazorat qilish. asosan, o'qitish hamda o'rgatish maqsad \a vazifalariga erishilganlik darajalarini bahoiashdan iboratdir. Bu holda maqsad o'qituvchining faoliyatiga qaratilganligi (o'qitish,tushuntirish, ko'rsatish, gapinb berish va h.k.), vazifalarga esa o'rgatish natijalari kiritilganligi foydaliroq. Demak, vazifa - bu talaba avval bilmaydigan va uddalay olmaydigan bilim va harakatlarni darslarni tinglagandan so'ng bilishi va uddalay olishidir. Aaar vazifalar aniqlangan bo'lsa, unda o'quv natijalarini aniqlash uchun nazorat topshiriqlari tuzish lozim. Bular og'zaki, yozma, nazorat savollari yoki test bo'lishi mumkin. Test ishlanmalarining ketma-ketligi 7-jadval tasvirda keltirilgan. O'quv maqsadlarini ro'yobga chiqarishda fe'l tanlash katta ahamiyatga ega. Masalan, og'zaki va yozma nutq vazifalarini bajarish maqsadida quyidagi fe'llardan foydalanish mumkin: so'z bilan ifodalab bermoq, yozib olmoq, natijasini chiqarmoq, ta'kidlamoq, aytmoq, o'qimoq, bo'g'inlarga bo'imoq, hikoya qilmoq va hokazo. Test topshiriqlari o'quvchilarning o'quv mavzularini turlicha o'zlashtirish darajalarini bahoiashi mumkin. Bular: - axborotni bilish, yod olish va so'zlab berish; - mahsuldor (reproduktiv) fikrlash; - natijali (produktiv) fikrlash; -izlanuvchan ijodiy fikrlash Axborotlami bilish, yodlash va so'zlab berishda eslab qolish qobiliyati bilan bog'liq bilimlar tekshiriladi. Mahsuldor (reproduktiv) o'zlashtirish darajasidagi test topshiriqlarida o'quvchilardan oldin o'rganilgan tartib asosida mustaqil ish bajarish, oldingi yodlangan qoidalarni eslash talab qilinadi.Uzoq muddatga mo'ljallangan o'qitish uchun umumiy ta'lim maqsadi Ushbu ta'lim jarayonida ko'zlangan maqsad (kurs. bo'lim maqsadi) Pedagog faoliyati bilan borliK bo'lgan aniK mazmuni o'rganish maK.sadi Talabadan kutilgan, kuzatib, bax,olab bo'ladigan xatti xarakat ko'rinishdagi O'quv maqsadi O’quv jarayonining natijalarini test topshiriiclanga aylantirish.