O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi chirchiq dаvlаt pedаgogikа universite ti

8-rasm.

---

23
9-rasm. Anniabale karrachche, sangina va mil.
mashq qilish talab etiladi. Ayniqsa suratning qismlari nisbatlari, katta shaklning 
yaxlitligiga e’tibor qaratilishi kerak. So‘ng tana holati uning qanday harakat holatida 
namoyon bo‘layotganligi muhim bo‘lib, uni to‘g‘ri topish va aks ettirishi lozimdir.
10
10 
Ю.М. Кирцер Рисуиок и живопись, Москва «Высшая школа» 2003 й.

---

24
Tempera
O‘n to‘qqizinchi asrning oxirida, allaqachon unutilish darajasiga kelib qolgan 
tempera yana rassomlar ustaxonalariga qaytganida, Serov, Rerix, Golovin, Borisov-
Musatov singari taniqli rassomlar uni bajonidil ishlatishdi. Valentin Serov kartonga 
temperada ishlashni afzal ko‘radi va ba’zida uni guash bilan birgalikda ishlatadi. Ushbu 
materialdagi uning asarlari, ko‘plari mashhur tarixiy nashrga ishlangan rasmlardan 
iborat bo‘lgan, kichikligi va rangtasvirda bo‘yoq qatlamining zichligi bilan ajralib turadi.
Tempera bo‘yoqlari (10-rasm) bo‘yovchi moddalar (pigmentlar) va ularni 
bog‘lovchi moddalar (emulsiyalar)dan qo‘shib tayyorlanadi. Emulsiyaning 
tarkibiga qarab temperalar oqsilli, tuxum-sarig‘ili, tuxum-moyli, mumli va 
kazeinli xillarga bo‘linadi. Yelimli bo‘yoqlar va tempera o‘zining har xil 
turlari bilan XV asrgacha rassomlar uchun eng ma’qul va ommabop rangtasvir 
ashyosi hisoblangan. Tempera bo‘yog‘ida ishlashning asosiy usullari:
10-rasm.
1) 
bo‘yoq 
aralashmasining 
oldindan 
tayyorlab 
olinishi;
2) 
kartinadagi ma’lum bir yuzaga tuslarni qo‘yish va 
tusning toza chiqishini ta’minlash maqsadida qo‘yilgan bo‘yoq chetini 
oldingi qatlam rangi bilan yedirib qo‘shib yuborish. Bunday ishlash 
kechki flamandlar usuli sanalib, shu jumladan Rubensga ham tegishli;
3) 
Qadimdan 
to 
Jorjone 
va 
Titsian 
davrigacha 
amalda qo‘llab kelingan bo‘yoqni yuqa holatda surkab ishlash;
4) 
Qadimdan qat’iy prinsiplar asosida qo‘llanib kelinadigan usul 
-rangtasvirda soyalarni xarir va iliq tuslarda ishlash yoki ularga qarama - 
qarshi quyuq xamirsimon rang surtmalari holatda sovuq tuslarda ishlash;
5) 
Bo‘yoq ichidagi oldin qo‘yilgan bo‘yoq rangi yoki grunt 
rangining ko‘rinib turishiga erishish maqsadida ranglarni yupqa suyuq 
holda (harir parda ortidan ko‘ringani kabi) ustma – ust qo‘yish usuli.
O‘rta asrlarda yashab ijod qilgan nemis rassomlarining temperada ishlangan 
rangtasvirlarida asosan oq grunt qo‘llanilganligini ko‘rish mumkin. Ularning 
asarlarida rangtasvirdagi bo‘yoq qatlami 2-4 ta qatlamdan iborat bo‘lib, unda 
oldin qo‘yilgan ranglar va gruntning keyingi rang ostidan ko‘rinib, hayratlanarli 
darajada ranglarning optik aralashuviga erishilgan. Shunday qilib qalin xamirsimon 

---

25