O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

Nazorat savollari:
1. Yarimo‘tkazgichlarning o‘ziga xos xususiyatlarini aytib bering.
2. Yarimo‘tkazgich energetik zonalar diagrammasini tushuntiring.
3. Erkin zaryad tashuvchi (EZT) deb nimaga aytiladi ?
4. Xususiy o‘tkazuvchanlik deganda nima tushuniladi ?
5.YArimo‘tkazgich diodlarni qanday guruhlarga ajratish mumkin ?
6. YArimo‘tkazgich diod VAXini chizing va tushuntiring.

2-Ma’ruza. Nurdiodlari va fotodiodlar.

Reja:
1. Nurdiodlarining ish rejimlari.
2. Nurdiodlarining ulanish sxemalari.
3.Fotodiodlar.

Tayanchso‘zvaiboralar:Nurdiodi, xarakteristika, rejim ,rezistor, emmiter, doimiytok, kollektor, tranzistor, fotoqabulqilgich,nostabillik,funksionalrejim, tranzistorbazasidagitok.

1. Nur diodlarining ish rejimlari.
YODlarinimanbaabilanta’minlashturlirejimlardaamalgaoshiriladi: doimiytokbilan, impulьsrejimidavafunksionalrejimda (Masalan, ekponentabo‘yichashakillantirilagntokbilan). Ushburejimlar, ularningvaqtdiagrammalarivamatematikifodalanishilari 8.1- jadvaldakeltirilgan. Xarbirrejimnialoxidako‘ribchiqamiz.
Doimiytokbilanmanbaalantirishengsoddarejimxisoblanadi, chunkiuniamalgaoshirishuchunmaxsusqrilmalar (generatorlarga) extiyojyo‘q. YODmanbaagatokberuvchirezistororqaliulanadi. Burezistorningqarshiligiquyidagiifodadananiqlanadi:
R=(U_M-U_YO.D)/I_n
Bunda U_m- manbaakuchlanishi; U_YO.D-YODdagikuchlanishtushuvi, uningqiymatlari 1,0 dan 2,2 Vgacha; I_n-YODningnominaltoki.
Ushbumanbaarejimisignalnioptikkanaldamodulyasiyalovchibirkanallioptoelektrono‘lchovchio‘zgartirgichlaruchunjudama’quldir (Masalan, donalanganmaxsulotnisanashuchun, gazlamazichliginio‘lchashvash.k.)
Impulьslimanbaarejimidoimiytokmanbaasirejimiganisbatanqatorafzalliklargaega. AgarYODikkito‘lqinliqurilmalardaishlatilsa, burejimoqimlarnivaqtbo‘yichabo‘libtashlashimkoniniberadivashuninguchun, ikkalaoqimgasezgirbo‘lganspektralxarakteristikaliyagonafotoqabulqilgichishlatiladi. Birinchi rejimganisbatansignalnikuchaytirishvaqaytaishlashjarayonlarisoddalashadi. Avtonommanbaaliasboblarniloyixalashdao‘tazarurbo‘lganengergiyasarfikamayadi.
YOD quvvatining sochilishini VAX ni chiziqli approksimatsiyasini xisobga olgan xolda quyidagi formuladan topish mumkin:
W_soch=I_yodU²_yod+I²_yod r_d
bunda I_yod-YOD orqali tok; r_d -YOD ning dinamik qarshiligi.
Tokning effektiv qiymati
;
bunda I_i-impulьsli tok; Q- g‘ovaklik. Bunda eng katta mumkin bo‘lgan tok qiymati

bunda t_i-impulьs davomiyligi. T-pauza davomiyligi.
Anglashiladiki, nurlanishning zarur bo‘lgan quvvatini olish uchun impulьs davomiyligini kamaytirish va impulьslar orasidagi pauzani kattalashtirish zarurdir. SHuni aytish kerakki, tok impulьslari davomiyligi fotoqabulqilgichning tezkorligi bilan chegaralangandir. Agar (fototok) fotoo‘tkazuvchanlik (3...4) ichida o‘rnatilishga ulgursa, unda
t_i>(3…4)
bunda -fotoqabulqilgichning vaqt doimiysi.

Kerakbo‘lgang‘ovakliknitanlashorqalinurlanishningzarurbo‘lganyuqoriquvvatinita’minlashmumkin. BundaYODnominalquvvatidanbir-ikkidarajadayuqoriquvvatgaerishilishi.

Uchinchirejim-funksionalrejimdir. Uningafzalligimatematikoperatsiyalarniintensivlashuvidavanazoratasboblaridaqo‘llanilgandaqurilmaninguzatishxarakteristikalarinichiziqlibo‘lishidadir. BubilanYODqurilmaningtizimisoddalashadivaaniqliginiortadi.
Eksponentaqonunibo‘yichao‘zgaruvchitokbilanbirqatordata’minlangandatokningmumkinbo‘lganengkattaqiymatiquyidagiifodadananiqlanadi:

bunda ; -eksponensialtokningvaqtdoimiysi;
T- eksponensialimpulьsdoimiysigatengbo‘lgano‘lchashvaqti.
EksponensialrazvertkadaYODnurlanishningquvvatiniorttirishvaqtdoimiysinieksponentadoimiyliginikichraytirishvaYODtokiningboshlang‘ichmaksimalqiymatiniorttirishbilanmumkinbo‘ladi.
Biroq, vaqtdoimiysinikichraytirishsezgirliknikamayishivaxatoliklarniortishigaolibkeladi. Nurlanishquvvatiniyanadaortirishgadiskretfunksionalrejimdagimanbaaorqalita’minlashbilanerishishmumkin. BundaYODorqalio‘tuvchiengkattamumkinbo‘lgantokqiymati

Nurdiodlariningulanishsxemalariniko‘raylik. BirYODbilanulashsxemalari 8.1- rasmdakeltirilgan.
YODorqalio‘tayotganI_yodtokningqiymati 8.1, arasmdagisxemauchunR_nqarshilikka, U_M-manbaakuchlanishigavaYODdagikuchlanishlartushuvigabog‘liq: