O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan davlat universiteti

2.MAVZU: O`ZBEKISTON O`SIMLIKLARI BOTANIK-GEOGRAFIK RAYONLARI
Tabiiy geografik rayonlashtirish geografik izlanish metodlaridan biridir. Tabiiy geografik rayonlashtirish deganda hududlarni ularning o’xshash tabiiy xususiyatlariga qarab, muayyan tizimdagi regional tabiiy geografik birliklarga ajratish tushuniladi. Tabiiy geografik rayonlashtirish odatda uch xil tamoil asosida bo’ladi: regional, zonal va aralash. Regional tabiiy geografik rayonlashtirishda tabiatda ob’ektiv mavjud bo’lgan va taksonomik jihatidan bir-biri bilan bog`liq regional tabiiy geografik komplekslar (o’lkalar, provinstiyalar, okruglar rayonlar va h.k.) ajratiladi, har bir kompleks tabiatining o’ziga xos xususiyatlari ochib beriladi, ular tabiati tasvirlanadi hamda xaritaga tushiriladi. Tabiiy geografik region nafaqat tabiiy sharoiti bilan, balki o’ziga xos tabiiy resurslari bilan ham boshqalaridan ajralib turadi. Shuning uchun ham tabiiy geografik rayonlashtirish har bir hududning o’ziga xos tabiiy sharoiti va resurslarini baholashga imkon beradi, ayniqsa tabiatda ekologik muvozanatni saqlash va ekologik bo’hronning oldini olish dolzarb masala bo’lib turgan hozirgi vaqtda tabiiy geografik rayonlashtirishning ahamiyati juda katta.
Tabiiy geografik rayonlashtirish muayyan birliklar tizimi (taksonomik birliklar sistemasi) asosida amalga oshiriladi. Taksonomik birliklarni qanday belgilar asosida ajratish, ularning tasniflari va nomlari hozirgacha ham munozarali bo’lib, yagona bir fikr yo’q. Tabiiy geografik rayonlashtirishda qo’llaniladigan uslublar va rayonlashtirish tamoyillari har xil bo’lganligi sababli hozirgi kunda biron-bir o’lkani tabiiy geografik rayonlashtirish masalasi ancha murakkab masala hisoblanadi.
O’zbekiston Yevrosiyo materigining o’ziga xos tabiiy - tarixiy o’lkasi bo’lgan O’rta Osiyoning bir qismi. Lekin uning tabiiy komplekslari bir xil emas, komplekslar o’rtasidagi o’zaro bog`liqlik ham, bir-biriga ta’siri ham har xildir. Shuning uchun O’zbekiston hududi tabiatini chuqur bilish niyatidagi izlanishlar olib borgan olimlar tadqiqotlarini respublika geografiyasiga oid materiallarni o’rganishdan, umumlashtirishdan va uning hududini ilmiy asoslangan kompleks tabiiy geografik rayonlashtirishdan boshlashga harakat qilganlar.
O’zbekiston hududini tabiiy geografik rayonlashtirishga oid ma’lumotlar L.S.Berg, R.I.Abolin, I.P.Gerasimov, A.N.Rozanov, E.P.Korovin, V.N.Chetirkin, L.N.Babushkin, N.A.Kogay, E.M.Murzaev, T.V.Zvonkova, N.A.Gvozdestkiy va boshqa geograflarning ilmiy ishlarida mavjud.
Ko’p olimlar O’rta Osiyoni shu jumladan, O’zbekistonni rayonlashtirish regional tamoyiliga asoslanib tabiiy geografik rayonlashtirganlar. Ana shunday ishlardan eng keyingi va asosiylaridan biri L.N.Babushkin va N.A.Kogayning izlanishlari bo’ldi. Ular (1964-1965) ko’pgina mualliflar ishlarini o’rganib va ulardan foydalanib hamda O’rta Osiyo tabiatini uzoq vaqt davomida tekshirish asosida regionning yangi tabiiy geografik rayonlashtirish sxemasini ishlab chiqdilar. Mazkur rayonlashtirish sxemasiga ko’ra O’rta Osiyo Evrosiyo materigining bir qismi, uni alohida tabiiy geografik o’lkasi deb olinadi. Tabiiy o’lka tarkibida Turon, Markaziy Qozog`iston, Jung`oriya-Tyanshan, Pomir-Tibet provinstiyalari ajratiladi. Provinstiyalar tekislik va tog` oldi qiya tekisliklari, tog`li kichik provinstiyalarga, kichik provinstiyalar esa okruglarga va nihoyat okruglar tabiiy rayonlarga bo’lingan.
Har bir tabiiy geografik taksonomik birlik – o’lka, provinstiya, kichik provinstiya, okrug, tabiiy rayon turli xil tabiiy belgilar kompleksi asosida ajratiladi. Shuning uchun rayonlashtirishda ajratilgan har bir tabiiy geografik birlikning mezonlarini aniq belgilay bilish lozim. Quyida biz L.N.Babushkin va N.A.Kogayning rayonlashtirish sxemasida qo’llanilgan birliklarning mazmuni bilan tanishamiz.