O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI





DINSHUNOSLIK FANIDAN 5-MAVZU BO’YICHA
MUSTAQIL ISH
MAVZU: 5  Movarounnahrda islom dinining tarqalishi va madrasa ta`limi shakllanishining ijtimoiy madaniy hayotga ta`siri. Esxatologiyaning mohgiyati: qiyomat va oxirat dunyosi. Islom oqimlari va yo‘nalishlarining paydo bo’lishi sabablari, eʼtiqodidagi bo‘linishlarning sabablari va oqibatlari. Hanafiy mazhabi rivojida Markaziy Osiyo faqihlarining roli va hissasi. Tasavvuf tushunchasi va uning mohiyati. Tasavvufning kelib chiqishi, mazmuni va rivoji.
Telekomunikatsiya Texnologiyalari Fakulteti


TOPSHIRDI: Nurullayev M.Z


TEKSHIRDI: Mamatqulova D.Y


QARSHI-2023

REJA

1. Movarounnahrda islom dinining tarqalishi va madrasa ta`limi shakllanishining ijtimoiy madaniy hayotga ta`siri.
2. Esxatologiyaning mohgiyati: qiyomat va oxirat dunyosi.
3, Islom oqimlari va yo‘nalishlarining paydo bo’lishi sabablari, eʼtiqodidagi bo‘linishlarning sabablari va oqibatlari
4. Hanafiy mazhabi rivojida Markaziy Osiyo faqihlarining roli va hissasi.
Movarounnahrda islom dinining tarqalishi va madrasa talimi shakllanishi ijtimoiy madaniy hayotga ko'p tomondan tasir qilgan. Movarounnahr hududidagi islom madrasalari, ilmiy markazlar va o'qitish muassasalari islom dinini o'rganish, tarqatish va amaliyotga tatbiq etishga yordam berdi. Bu institutlar, islom ilmi, fikrlar, adabiyot va san'atning rivojlanishiga ham ta'sir qilgan.
Madrasalar, o'quvchilarga islom dinining nazariy va amaliy tushunchalarini o'rgatish orqali ularga islomiy ma'rifatni berishda katta ahamiyatga ega bo'lgan. Bu o'qitish uslubi va dars dasturlari, insonlarning islomiy hayotni tashkil etishida muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Madrasalar, ijtimoiy hayotda islom dinining rivojlanishiga yordam berdi va bu erda olijanobligini oshirdi.
Esxatologiya, islomda qiyomat va oxirat dunyosi mavzularini o'z ichiga oladi. Islomda qiyomat, dunyoning yakunlanishi va odamlar bilan hisoblash paytida kelishi deb bilinadi. Qiyomatda, odamlar amallari uchun javob berishlari va o'z-o'zlarini hisobga oladigan payt hisoblanadi. Qiyomatning yakunlanishi, Allahning belgilagan vaqtga bog'liqdir, lekin to'liq va to'g'ri vaqt haqida aniqlanmagan.
Islom oqimlari va yo'nalishlari, Peygamber Muhammad (s.a.v.) davridan boshlab rivojlandi. Islomning asosiy manbalari Qur'on va Sunnatdir. Islom oqimlari va yo'nalishlarining paydo bo'lishi davlat va ijtimoiy tartibning o'ziga xos roli bilan bog'liqdir. Islom davlatlari va xalqlari o'rtasidagi muloqotlar, savdo-sotiq faoliyati va ma'naviy munosabatlar islom oqimlarini rivojlantirgan va tarqatgan.
Islomning etiqodidagi bo'linishlar, odatda madhhablar (mezheblar) va tariqalar asosida paydo bo'ladi. Madhhablar, islom fiqhining tahlil qilish uslublarini ifodalaydi va ularga asosan fikh uslubi va imomning ijtihodlari asosida amal qilinadi. Etnik, geografik, madhhabiy va asabiylar bo'linishlari etiqodidagi farqlanishlarga sabab bo'ladi. Bu bo'linishlar, fikr izhorlari, ibodat amallari va amaliy maslahatlarda farq qilishi mumkin.
Hanafiy mazhabi, islom fiqhining bir turi bo'lib, Markaziy Osiyo hududida ommalashtirilgan. Bu mazhabning rivojlanishi Markaziy Osiyo faqihlarining o'zaro hamkorliklari, ilmiy almashishlari va ulardan olingan fikrlariga bog'liq bo'lgan. Markaziy Osiyo faqihlari, islom dinini tahlil qilish, ijtimoiy masalalarni yechish va insonlarning huquqlarini muhofaza qilishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Ularning o'qitish faoliyati, islom fikrlarining tarqalishiga va turli sohalar bo'yicha amaliy maslahatlarga ta'sir qilgan.
Tasavvuf, islom dinining ma'naviy aspektlarini tahlil qiluvchi dissiplin va tasavvufiy tushunchadir. Tasavvuf, insonning ruhiyotini o'zgartirish, Allah bilan yaqinlik qilish, ma'naviy tarbiya olish va insonning egoizm va maddiyotga qarshi kurashishni o'z ichiga oladi. Tasavvufiy tushuncha, ibodat, zikr, meditatsiya, murshid-murid munosabatlari , maqomlar, ma'rifa va erk bilan bog'liqdir.
Tasavvufning kelib chiqishi, islomning asosiy manbalari olan Qur'on va Sunnatga asoslanadi. Bu ma'quliyat, tajribalar va olijanobliklarning o'zlashtirilishi bilan rivojlangan. Tasavvufiy murojaatlar va amaliyotlar, insonning ruhiy va ma'naviy hayotini o'zlashtirish, egoizmni yo'qotish, maqsadli va ma'noli hayot sari qilishga yo'l qo'yadi.
Tasavvufning mazmuni, insonning ilm va fikr darajasini oshirib, yuqori ruhiy darajalarga erishish va ilohiy ma'rifatni qo'lga kiritishdir. Tasavvufiy amaliyotlar, zikr, fikr, murshidga tabassum qilish, adab-azob va boshqa amallar orqali insonning ruhiyiyatini o'zlashtirishga yo'l qo'yadi.
Tasavvufning rivoji tarixiy jihatdan turli davrlarda bo'lgan. Bu davrlarda tasavvufiy tariqatlar o'zaro hamkorlik qilish, maqomlar ochish, ma'rifa va ma'rifatni oshirish bilan rivojlandi. Ayniqsa, Movarounnahrda Samoniylik, Nakshbandiylik, Qadiriylik, Suhrawardiylik va boshqa tasavvufiy tariqatlar o'zgaruvchan ma'naviy adabiyot, ilmiy yuksakliklar va tarixiy shaxslar bilan ajralib turdi.
Umuman olganda, islom dinining tarqalishi va madrasa talimi Movarounnahr hududida ijtimoiy, madaniy va ilmiy hayotni katta darajada ta'sir qilgan. Islom oqimlari, esxatologiya, tasavvuf va madhhablar, Movarounnahr hududidagi islomning rivojlanish va rivojlanishini ifodalashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan mavzular hisoblanadi.
Tarqalish: Movarounnahr, islom dini va adabiyoti tarqalishi bilan mashhur boʻlgan mintaqa hisoblanadi. Bu yerda turli islomiy ilm-fanlar rivojlandi. Madrasalar, islom ilmi, fikrlar, adabiyot va sanʼatning tarqalishiga imkoniyat yaratdi. Bu oʻquv muassasalaridagi olimlar, ilm-fanlar va adabiyotchi shaxslar Movarounnahrning diqqat markaziga aylanib, bu mintaqada islomiy ilm-fanlarining rivojlanishida katta hissa oʻynadi.
Esxatologiya: Islomda esxatologiya, qiyomat va oxirat dunyosi mavzularini oʻz ichiga oladi. Qiyomat, islomiy nazariyada dunyoning yakunlanishi va odamlar bilan hisoblash paytida kelishi deb tasavvur etiladi. Bu mohiyatda, odamlar amallari uchun javob berishlari va oʻz-oʻzlarini hisobga oladigan payt hisoblanadi. Islomning bu esxatologik tushunchalari, odamlarga dunyodagi hayotlarida maqsad va mafkuralarni qoʻyishga yordam beradi.
Islom oqimlari va yoʻnalishlari: Islomning turli oqimlari va yoʻnalishlari, odatda Qurʼon va Sunnat asosida paydo boʻlgan. Bu oqimlar va yoʻnalishlar islomiy fikrlar va amaliy maslahatlarda farq qilishga sabab boʻladi. Ishonch, ibodat, huquq, ijtimoiy adolat, maʼrifat va boshqalar kabi masalalar islomning oʻziga xos oqim va yoʻnalishlari bilan bogʻliqdir.
Eʼtiqodidagi boʻlinishlar: Islomda eʼtiqodga bogʻliq boʻlinishlar odatda madhhablar (mezheblar) va tariqalar asosida paydo boʻladi. Bu boʻlinishlar fikr izhorlari, ibodat amallari va amaliy maslahatlarda farq qilishi mumkin. Mazhablar, islom fiqhining tahlil qilish uslublarini ifodalaydi va ularga asosan fikh uslubi va imomning ijtihodlari asosida amal qilinadi. Eʼtiqodidagi boʻlinishlar, odatda etnik, geografik, madhhabiy va asabiylar oʻrtasidagi farqlanishlarga sabab boʻladi.
Hanafiy mazhabi rivojida Markaziy Osiyo faqihlarining roli va hissasi: Hanafiy mazhabi, islom fiqhining bir turi hisoblanadi va Markaziy Osiyo hududida ommalashtirilgan. Markaziy Osiyo faqihlari, islom dinini tahlil qilish, ijtimoiy masalalarni yechish va insonlarning huquqlarini muhofaza qilishda muhim ahamiyatga ega boʻlgan.
Tasavvuf, Islom dinining bir yo'nalishi va ma'naviyatidir. Bu, islomiy insonlarning ruhiy ulug'lanish va ma'naviyotiy yuksalishga erishishning bir usuli sifatida tasavvur qilinadi. Tasavvuf, Qur'on va Sunnatga asoslanadi va Islomiy ma'rifat, ibodat, tovba, istighforni o'z ichiga olgan bo'lib, insonning qalb va ruhiga erishishga intiladi.
Tasavvufning mohiyati ko'plikda mushtarak bo'lsa ham, uning asosiy mohiyati insonning Alloh bilan shaxsiy munosabatini o'zlashtirish va uning ruhida bo'lgan tazim va muhabbatni o'stirishdir. Tasavvufiy tarbiya va amaliyotlar orqali inson ruhining noorli tomonini rivojlantirish, egoizm, mohlik va nafsaniy istaklarni zamonaviyallashtirish maqsadga muvofiqdir.
Tasavvufiy tarbiya, murshid (ruhiy yo'lda ko'rsatuvchi o'qituvchi) va talaba (o'qitishga qasamga olgan shagird) munosabatlari asosida amalga oshiriladi. Bu tarbiya yo'li orqali insonlar o'zlarini tazkiyalash, o'zaro hurmat va muhabbatni o'rgangan holda Allohga yaqinlashishga intiladi. Suhbat, zikr (Allohni eslash, eslatish) va meditatsiya kabi amaliyotlar tasavvufiy tarbiyaning muhim qismlaridir.
Tasavvuf tariqatlari yuzlab bo'lib, ulardan har biri o'ziga xos adabiyot, ibodat va amaliyotlarga ega bo'lib, o'z manbalarini asoslashtiradi. Bu tariqatlar orqali insonlar o'zlarini tarbiyalash va insoniy xususiyatlarini rivojlantirish maqsadida harakat qilishadi.
Tasavvuf Islom dinining yuqori darajadagi ma'naviyatli tomoni sifatida bilinadi va insonlarning ruhiy boylik va olamlar bilan bog'liqlikni tushunishiga yordam beradi. Tasavvufning kelib chiqishi esa islomiy ma'rifat va tarbiya yo'llari orqali o'ziga xos usul va amaliyotlar bilan ifodalangan.

TT 11-23 S GURUHI TALABASI

NURULLAYEV MUHAMMAD