10.2. Biogaz va bioo’g’it ishlab chiqarish va ekologiya
Biogaz qurilmasidan chiqadigan gaz avval aytib o’tilganidek,
aralashma bo’lib hisoblanadi. Biogazni asosiy tarkibiga yana bir bor
to’xtalsak, u (50-70) % metandan (CH
4
), shuningdek, 30-40% CO
2
,
ozroq miqdorda H
2
S, NH
3
, H
2
, CO bo`lgan gazlar aralashmasidan
iborat. Biogazda qo’shimchalarni bo’lishi, ayniqsa CO
2
miqdorining
ko’pligi biogaz yonishiga xalaqit beradi. Chunki, CO
2
kimyoviy
jihatdan olganda yonib bo’lgan gaz hisoblanadi, shu sababli bu gaz
biogazda ortiqchalik qiladi.
Yana biogaz tarkibida qo’shimcha sifatida uchraydigan H
2
S oz
miqdorda bo’lsa ham, juda katta hajmdagi biogaz qurilmasidan
chiqayotgan biogazda uning miqdori ko’payib ketadi. H
2
S kislotalik
xossasini namoyon qilib, po’latdagi temir metali bilan ta’sirlashib,
uning yemirilishiga, tez korroziyaga uchrashiga sabab bo’ladi. Bu,
albatta, biogaz ishlab chiqarishda ma’lum noqulayliklarni vujudga
keltiradi va qo’llaniladigan mashina va jihozlar umrini qisqartiradi
hamda bu gazning yonishidan hosil bo’lgan oltingugurt oksidlari
atmosferani zaharlaydi.
NH
3
va CO biogazda oz miqdorda bo’lsa-da, ma’lum bir
miqdorda biogazning yonishiga xalaqit beradi. Bu muammolardan
kelib chiqqan holatda, biogazni qo’shimcha gazlardan tozalash lozim.
Buning uchun ham ma’lum bir gazlarni ajratishga mo’ljallangan
texnologik jihozlar kerak bo’ladi. Gazlarni bir - biridan ajratish
bosqichma - bosqich olib borilsa, juda katta texnologik qurilmalar
zarur, bu esa juda katta sarmoyani talab etadi. Yana bir holat: bu
texnologik qurilma va jihozlarni ishga tushirish uchun elektr toki yoki
gaz yoqilg’isi talab etiladi. Agar ajralib chiqayotgan biogazdan
olinadigan foyda uni qo’shimchalardan tozalashga ketadigan sarfdan
254
kam bo’lsa, bu iqtisodiy tanglikka olib keladi. Bu holat hech kimga
ma’qul kelmaydi, albatta.
Shuning uchun biz kam sonli qoramol va parrandaga ega bo’lgan
xonаdon egalari biogaz qurilmasini barpo etishi va qish mavsumida
kelib chiqadigan gaz muammolarini o’zi hal qila oladigan bo’lishi
uchun biz biogazni qo’shimchalardan tozalashda oddiy, samarali va
mablag’ jihatdan arzon tozalash usulini ishlab chiqishimiz lozim.
Biogazni qo’shimchalardan tozalash uchun quyidagi usuldan
foydalanish mumkin. Buning uchun oddiygina ishlatish uchun
yaroqsiz propan gaz ballonini olib, unga yuqoridan tubigacha ichki
qismiga quvur mahkamlanib, bu quvur reaktordan keladigan biogaz
aralashma gaz quvurga o’rnatiladi va ustki qismidan ichki tarafga
ozgina kirgizgan holatda yana quvur mahkamlanadi. Bu tozalangan
gaz uchun chiqish hisoblanadi. Propan ballon (suvli zatvor) ichiga 3/2
qismigacha suv to’ldiriladi. Reaktordan keladigan biogaz aralashmasi
kiruvchi quvur orqali propan ballon ichidagi suvga ochiladi va biogaz
gazi suvda ma’lum miqdorda qo’shimcha gazlardan tozalanib, zatvor
yuqorisiga suv bilan to’lmagan qismida to’planadi. Bu to’plangan
biogaz H
2
S, CO
2
, NH
3
dan anchagina yaxshi tozalangan holatda
bo’ladi va CH
4
qo’shimchalardan ham yuqori darajada tozalangan
bo’ladi. Biogazni H
2
S, CO
2
, NH
3
lardan tozalashda bu gazlarning
suvda
eruvchanligi
hisobga
olinadi.
Bu
gazlarning
suvda
eruvchanligini ko’rib chiqamiz.
CO
2
– 20
0
C 100 ml suvda 87,8 ml eriydi
H
2
S – 20
0
C 100 ml suvda 2,58 ml eriydi
NH
3
– 20
0
C 100 ml suvda 52,6 ml eriydi.
Bu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, H
2
S va NH
3
miqdori juda
oz bo’lishini hisobga olganda, bu gazlarni suvda eritib, biogazdan
tozalasa bo’ladi. Bu gazlardan tozalangan biogaz juda yaxshi yonadi,
H
2
Sdan tozalanganligi sababli atmosfera zaharlanishining oldi olinadi.
H
2
S, CO
2
, NH
3
erigan propan ballondagi suv vaqt - vaqti bilan
yangilanib turiladi. Suv ballon pastki qismiga o’rnatilgan chiqish
quvuri orqali tashqariga chiqarilib yuboriladi. Erigan gazlarga boyigan
suv chiqindi sifatida tashlab yuborilmaydi, balki qishloq xo’jalik
ekinlari sug’oriladi. Chunki, bu suvda erigan NH
3
ammiakdagi azot
o’simliklarning o’sishi va rivojlanishi uchun juda foydali hisoblanadi.
Biogazni qo’shimcha gazlardan tozalashda bu jihatlarni ham hisobga
olish lozim.
255
Biogazni CO
2
dan tozalashni yuqori darajaga olib chiqish uchun
qo’shimcha sifatida suyultirilgan ohakli zatvordan ham foydalansa
bo’ladi. Bunda quyidagi kimyoviy reaksiya boradi.
Dostları ilə paylaş: |