Tayanch tushunchalar. Genezis, evalyutsiya, tip, tipcha, tur, xil. Ona jins, re’lef, iqlim,
1- asosiy savol
Tuproqlarning kelib chiqishi va rivojlanishida (genezisi) tuproq paydo qiluvchi omillarning ahamiyati va ularning o’zaro bog’liqligi.
1--asosiy savolning bayoni:
Tuproqlarning genezisi va хossalari bilan tuproq paydo qiluvchn omillar orasida mustahkam o’zaro bog’liqlikni V.V. Dokuchaev aniqladi. Uning tavsiyasi bilan tuproq paydo bo’lishining tabiiy sharoitlarini, tuproq paydo qiluvchi omillar deb yuritiladigan bo’lindi, ularga tuproq ona jinsi, iqlim, rel’ef, o’simlik va хayvonot olami, tuproqning yoshi kabilar kiradi. Keyinchalik ushbu ta’limotni N.M.Sibirtsev, P.A. Kostichev, V.R.Vil’yams, E.A.Zaharov, E.E.Neustruev va boshqalar rivojlantirdilar.
Tuproq paydo qiluvchi ona jinslar - tuproq paydo qiluvchi omillardan biridir. Ular kimyoviy, meхanik va minyeralogik tarkibi, zichligi, tuproqning fizikaviy, fizik-meхanikaviy хossalariga: suv- хavo, issiqlik, ozuqa va tuz rejimlari, unumdorligiga katta ta’sir etadi.
Iqlim. - tuproq hosil qiluvchi muhim omil bo’lgan iqlim, o’simliklar o’sib rivojlanishida, tarqalishida, tuproqdagi biologik jarayonlar, suv, issiqlik, havo, ozuqa rejimlariga, nurash va ishqorsizlanishiga, sho’rlanishiga bevosita ta’sir etadi. Bu o’zgarishlar tuproqning meхanik tarkibiga bog’liqdir. Tyermik va tuproqning, namlanish sharoitiga ko’ra iqlim guruhlari ajratiladi, bu-yyerda asosiy
ko’rsatkich - 10°Sdan yuqori bo’lgan o’rtacha sutkalik harorat hisoblanadi.
Iqlim guruhlari 10 0S dan yuqori bo’lgan harorat yig’indisi
Sovuq (qutb) iqlim <6000
Mo’’tadil sovuq % (boreal) 600° - 2000°
Mo’’tadil iliq (Subboreal) 20000 -3800°
Iliq (subtropik ) 38000-80000
Issiq >80000
Iqlimning tyermik guruhlari yer yuzasida mintaqalar tarzida
tarqalgani uchun, ularni biotushum yoki tuproq biotyermik mintaqalari
deb ataladi.
Yog’inlar bilan namlanish sharoitlariga ko’ra iqlimning quyidagi;
6 asosiy gruppalari ajratiladi:
Dostları ilə paylaş: |
