O`zbеkistоn respublikasi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi nаmаngаn dаvlаt univеrsitеti

O'qish jarayonining asosiy g'oyalari:

• o'qish — bevosita bajariladigan jarayon bo'lib, uning yordamida odamlar butun hayotlari davomida yangi axborotlar oladi;

• o'qish oddiy o'rganish fani emas, balki fikrlash va dunyoni bilish

  
  qurolidir;
  

• o'qish va o'qiganda javoban ta'sirlanish tanqidiy tahlilning aso-

  
  siy yo'lidir;
  

• har xil fanlami o'rganish, odatda ta'lim oluvchidan juda ko'p

  
  mustaqil o'qishni talab qiladi, shuning uchun o'qish jarayonini
  tushunish aniq fan bo'yicha o'qilganni o'zlashtirishni va tahlil qilish-
  ni yaxshilash mumkin;
  

• o'qish va yozish orasida chambarchas aloqa bor. Bu aloqani

  
  tushunish o'qitish jarayonini boyitadi va rag'batlantiradi.
  

O'rgatish — ta'lim maqsadini amalga oshirish bo'yicha peda-gogning tartiblangan faoliyati. U axborotdan foydalanish va turli harakatlarni bajarish ko'nikmalarining ta'lim oluvchilar tomonidan o'zlashtirilishini turli vosita va usullarni qo'llab tushuntirish, ko'rsatish va mashqlarni amalga oshirish jarayoni.

O'rganish - anglash, mashq qilish va egallangan tajribalar asosida xulq-atvor va faoliyatning yangi shakllarini egallash jarayo­ni, oldin egallanganlari o'zgaradi.

O'qitish - qo'yilgan maqsadga erishishga yo'naltirilgan pedagog bilan o'quvchilarning tartiblangan o'zaro harakati.

Maqsad (o'quv, ta'limiy) - o'qitish nimaga qaratilganligi, uning kuchlari kelgusida nimaga safarbar etilishi. U qo'yilgan muammo (maqsad) yechimiga intilishi, yo'nalishi va bu boradagi harakatlar natijasi.

Mazmun (o'qitish, ta'lim)-o'quvchilar o'qitish jaarayonida egallashi lozim bo'lgan ilmiy bilim, amaliy ko'nikma, malakalar, faoliyat va fikrlash usullari tizimi.

Tashkil etish — qo'yilgan maqsadni yaxshi amalga oshirish uchun unga zaruriy shaklni taqdim etadigan, aniq mezonlar bo'yicha tartiblangan didaktik jarayon.

Shakl — o'quv jarayonining mavjudlik usuli, uning ichki mohiyati, mantiqi, mazmuni uchun qobiq.

Metod - o'qitishning maqsad va vazifalariga erishish (amalga oshirish) yo'li. Metod (yunoncha - aynan nimagadir yo'l) maqsadga erishish yo'lini bildiradi. Muayyan ma'noda tartibga solinadigan faoliyat.

Metodika - bu metodikaga tegishli, qat'iy ketma-ketlikka (algo-ritmik xarakterga), ilgaridan o'rnatilgan reja (qoida), tizimga aniq rioya qilishdir. U biror ishni'maqsadga muvofiq o'tkazish metodlari, yo'llari majmuasi.

Vosita — o'quv jarayonini predmetli qo'llab-qo'vvatlanishi. Vosi-talarga o'kituvchining jonli nutqi, keng ma'noda uning mahorati, darsliklar, sinf jihozlari va boshqalar.

Natija - dars mashg'ulotlari jarayonida rejalashtirilgan xulosaga kelingan vata'limning ma'lum muayyan jarayonidan olingan yakuniy natijasidir. Natija (mahsul)lar - o'quv jarayonining so'nggi natijasi, belgilangan maqsadlarning amalga oshganlik darajasi.

Didaktik vositalar va tarqatma materiallar — bu fanni o'qitishda zarur bo'lgan jihozlar, kompyuterli vositalar, modellar va maketlar, ko'rgazmalar va texnik vositalar, asbob-uskunalar va mahsulotlardir. Shuningdek, o'qitish jarayonida o'qituvchi tomonidan qo'laniladigan tarqatma materiallar. Ular: kartochkalar, savolnomalar, yo'riqnomaiar, qiziqarli savol va topshiriqlar, amaliy ishni tashkil etish bo'yicha texnologik xaritalar va hokazolardan iborat bo'ladi. Professor B.Ziyomuhammadovning ijod mahsulida didaktik materiallar - pedagog tomonidan har bir darsga alohida tayyorlan-gan, dars mazmunini to'la ifodalash va o'quvchi-talabalar dars mazmuniga yaxshi tushunib yetishlari uchun xizmat qiladi, deb qayd etiladi. Bularga turli ko'rgazmali qurollar, turli muammoli vaziyatlarni yaratuvchi moslamalar, o'yinlar va hokazolar kiradi.

Didaktik qobiliyat- o'quv materiali, ko'rgazmali qurollar va vositalarini tayyorlab qo'yish, o'quv materialini aniq, ifodali va izchil bayon qilish, o'rganishga bo'lgan qiziqish hamda ma'naviy, his-siy istakiarni rag'batlantirish, o'quv bilimini oshirish, faollashtirish mahoratlari majmuyidan iboratdir.

4.3. Hozirgi davrdagi didaktika rivojining asosiy yo'nalishlari

Uzluksiz ta'lim konsepsiyasi - kadrlar tayyorlash tizimining-asosi. O'zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta'minlovchi shaxsning jamiyat va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor soha.

Uzluksiz ta'llm — milliy modelning asosiy qismi bo'lib, quyidagi turlarni o'z ichiga oladi: maktabgacha ta'lim; umumiy o'rta ta'lim; o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi; oliy ta'lim; oliy o'quv yurtidan keyingi ta' iim; kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash; mak-tabdan tashqari ta'lim.

Uzluksiz ta'lim — malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo'lib, ta'limning barcha turlari, DTSni, kadrlar tayyor­lash tuzilmasini va uning faoliyat ko'rsatish tizimini o'z ichiga oladi. O'zaro mantiqiy izchillik asosida bog'langan hamda soddadan murakkabga qarab rivojlanib boruvchi va bir-birini taqozo etuvchi bosqichlardan iborat yaxlit ta'lim tizimi.

4.4. Ta'lim paradigmalari

Paradigma - (yunoncha paradigma - namuna, o'rnak ma'nolarini anglatadi) - ilmiy muammolarni hal etish namunasi sifatida qabul qilingan nazariya. Masalan, tug'ilish nazariyasiga tegishli muammolarni aksariyat hollarda differensial tenglamalar nazariyasi yutuqlari orqali'hal qilinadi yoki talaba-yoshlarni mustaqillik fuhida tarbiyalash milliy g'oyalar asosida hal etiladi va hokazo.

Paradigma guruhli talabalarning o'quv faoliyati doirasida o'z-o'zini anglash, talabalarning ilk vaqtlarini samarali o'tkazish, qayta aloqa sifati va sonini orttirish, didaktik materiallar sifatini yaxshilash, talabalarning o'z-o'zini boshqarish tizimini kengaytirish, rivoj-langan ta'lim tizimini joriy etish, yangi kurslarni loyihalash, o'quv rejasi mazmunini

Mavzularni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

1. Zamonaviy didaktikaga ta'rif bering va uningyo'nalishlarini aniqlang hamda ularni ilmiy-nazariy jihatdan asoslab bering.

2. Uzluksiz ta 'lim tizimining har bir tarkibiy qismidagi mos didaktikalarni integratsiyalashni amalga oshirish haqidagi muloha-zalaringizni yozib chiqing.

3. Ta 'lim rivojlanishida paradigmalarning ahamiyati bor deb o 'ylaysizmi?

4. Agar bor bo 'tea, ulardan amaliyotda foydala nishni qanday tasavvur qilasiz?
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. A. To’xtaboеv, A. Eraliеv “Tashkiliy xatti-xarakatlar” Andijon. “Xayot” 2001 y

2. O. Musurmonova “Ma'naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi” T.,“O’qituvchi” 1990 y

3. R. Mavlonova “Pеdagogika” T., “O’qituvchi” 2004 y

4.Подласий И.П. Педагогика.—Москва, Висщая образования, 2008г

5. M.To’xtaxo’jayeva “Pеdagogika” T., “O’qituvchi” 2010 y

6. Ахmеdоvа M.E Pеdаgоgikа nаzаriyasi vа tаriхi” o’quv qo’llаnmа T:2011 “Tаfаkkur bo’stоni” nаshriyoti 157 b