Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

.
Ta’lim jarayoni besh elementdan iborat:
1. Ta’limning maqsadi - nima uchun oʻqitish kerak?

---

122 
2. Ta’limning mazmuni - 
nimaga oʻqitish kerak?
3. Ta’limning metodlari, 
usullari va pedagogik muloqot 
yoʻllari.
4. Ta’lim beruvchi.
5. Oʻquvchi.
Ta’lim jarayonini tashkil 
etish faoliyatning u yoki bu 
turini muvaffaqiyatli tashkil etish 
uchun zarur boʻlgan tashqi olamning 
muhim ahamiyatli xossalari xususidagi axborotning oʻzlashtirilishi: - 
faoliyatning ana shu barcha turlari tarkib topgan usullari va jarayonlarining 
oʻzlashtirilishiga; - maqsadga muvofiq keladigan usullar va jarayonlarni toʻgʻri 
tanlash va foydalanishga bogʻliq.
 
2.3.2. Bilimlarni oʻzlashtirish jarayoni va uning psixologik komponentlari 
Zamonaviy ta’lim majburiy boʻlar ekan, oʻqituvchilar oʻquvchilarning 
oʻqish uchun motivatsiya hosil qilishga ishontirish mas’uliyatini oladilar. 
Qanday qilib boʻlsa ham oʻqituvchilar oʻquvchilarning qilishi shart boʻlgan 
ishlarini xohlab bajarishga koʻndirishlari shart. Tushunish va oʻquvchilarning 
oʻqish borasidagi motivatsiyalariga ta’sir koʻrsatish bu oʻqituvchining eng 
asosiy maqsadidir. Baxtimizga, koʻrib turganimizdek, oʻquvchilarning tanlovini, 
orzu-havasini va urinishlarini hurmat qilishni amalga oshirish uchun yoʻllar bor.
Motivatsiyaning oʻziga oʻxshab uning nazariyalari ham turli-tumanlikka toʻla. 
Farqlardagi tafovutlarni ajratish uchun, biz bu bobni 6 ta asosiy nazariya yoki 
motivlar va ularning sabablariga ajratdik. Biz mavzularni xulq oʻzgarish 
motivlari (1), maqsad motivlari (2), qiziqish motivlari (3), muvaffaqiyat 
motivlari (4), ishonch motivlari (5), iroda motivlari (6) deb ataymiz. Biz yana 
bir mavzuni qolgan oltita nazariyadan kelib chiqqan umid – qadr nazariyasi deb 
ataymiz. 

---

123 
Botiniy va zohiriy his-tuygʻularni tenglashtirish haqiqiy his-tuygʻuni 
sezishni buzishi mumkin. Qanday qilib oʻquvchi biror narsani his qilmasdan 
yoki biror hatti-harakat amalga oshirmasdan biror ish qilishi mumkin. Huddi biz 
tushuntirganimizdek, bu jiddiy savol oʻrganishning ahloq nazariyalaridan koʻra 
ilmiylikka asoslanadigan bir qancha motivatsiya modellariga ega. Biz keyinroq 
bu bobda bulardan bir qanchasini tushuntirib beramiz. Uni tushuntirishdan oldin, 
biz sizni harakterning motivatsiyadagi istiqbolining foydalarini oʻylashingiz 
uchun ruhlantiramiz. 
Ba’zida ichki motivatsiya va tashqi ahloqni farqlashni oʻrganish uchun 
oʻqituvchilarning moddiy ahvoli cheklangan. Albatta, 
oʻqituvchilar 
motivatsiyaning ba’zi turlaridagi bir qancha farqlarni farqiga borishadi. Lekin, 
koʻplab oʻqitish talablari harakterning ma’nosini tushuntirib berishga ketadigan 
vaqtni cheklab qoʻyadi. Agar biror bir talaba muhokamalar davomida bir qancha 
savollar soʻrasa, misol uchun, qiz yoki oʻgʻilni materialni oʻzi qiziqtiradimi, 
yoki oʻqituvchisi va sinfdoshlarining oldida oʻzini aqlli koʻrsatishni xohlaydimi? 
Sinfdagi koʻp oʻquvchilar va dars jadvali tufayli oʻqituvchilar uchun bu 
ehtimolliklarni muhokama qilishga vaqt boʻlmasligi mumkin. Boshqa 
sabablardan, 
muammo 
oʻquvchi 
bilan 
boʻladigan 
muloqotning 
chegaralanganligida boʻlmasligi mumkin. Faraz qilaylik oʻquvchi hali ham 
ingliz tilini oʻrganayotgan, yoki oʻqituvchi uchun notanish boʻlgan tegishli 
boʻlgan shaxs, yoki oʻqituvchi bilan bir umumiy tili boʻlmagan kimsa boʻlishi 
mumkin. Shu sababli oʻquvchilarning ichki 
motivatsiyasini farqiga borish koʻp vaqt va 
malaka talab qiladi. 
Ta’lim va ta’lim jarayonida bolani 
rivojlanish muammosi psixologik markaziy 
masalalardan biridir. Ta’lim va rivojlanish 
muammosiga doir qator nazariyalar ishlab 
chiqilgan boʻlib, ulardan biri: 1.Aqliy hatti-
harakatlar, bilimlar, malaka va koʻnikmalarni 
bosqichma- bosqich rivojlantirish nazariyasi 
(P.Ya.Galperin).

---

124