150
3.1.4. Kasb va ixtisoslikning ijtimoiy tavsifi
Kasbiy ta’limning muhim vazifalaridan biri kasbiy tayyorgarlik boʻlib,
bunda tayyorgarlik ikki xil koʻrinishda amalga oshiriladi: mustaqil oʻrganish
(qoʻshimcha ta’lim yoki mustaqil ta’lim) va maxsus kasbiy ta’lim
muassasalarida ta’lim olish orqali. Kasbiy ta’limning
muvaffaqiyatini
belgilaydigan muhim psixologik jarayon ―ma’lum bir kasbga tayyorgarlik
holati hisoblanadi. Bu holat emotsional va motivatsion tayyorgarlikni ham
nazarda tutadi. Kasb tanlash inson hayotidagi
muhim bir bosqich hisoblanib,
bunda inson hayoti uchun muhim qaror qabul qiladi va u jamiyatda oʻz
imkoniyatlarini roʻyobga chiqaradi. Bu jarayon inson tomonidan oʻz ichki
imkoniyatlari tahlil qilish natijasida ma’lum kasbning talablariga uning
imkoniyatlarining mos kelishiga qarab sodir boʻladi. Kasb tanlash ma’lum bir
kasbni tanlayotgan inson (tanlov sub’yekti) bilan tanlanayotgan kasb (tanlov
ob’yekti) munosabatlarini oʻzida aks ettiruvchi faoliyat hisoblanadi.
Tanlov
sub’yekti va tanlov ob’yekti oʻrtasidagi munosabatlar xarakteristikasini
oʻrganish davrimizning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi.
Ongli ravishda kasb tanlash insonning ijtimoiy mavqei bilan bogʻliq
ravishda amalga oshadi. Agar inson uchun asosiysi ijtimoiy nufuz hisoblansa,
unda kasb hozirda mavjud boʻlgan
qoidalar, shuningdek, jamiyatdagi nufuzli
kasblardan kelib chiqib tanlanadi. Koʻpchilik kasb tanlayotganda bu kasb ularga
qanchalik moddiy ragʻbat keltirishiga tayanadi. Insonlar
orasida qiziqishlari
tufayli kasb tanlovchilar ham boʻladi va bu qiziqish kamdan-kam hollarda
romantik xarakter kasb etadi. Kasb mansabga intilish asosida,
haqiqiy tashqi
taassurotlar zamirida, ota-ona, doʻstlarining maslahatlari orqali yoki omadga
bogʻliq holda tanlashi mumkin. Lekin kasbdagi
romantika odatda tezda
yoʻqoladi va uning oʻrnida inson hali na hissiy, na jismoniy va na psixik jihatdan
tayyor boʻlmagan ―ogʻir ish kunlari qoladi. Tanlagan kasbi oʻzi uchun qiyin
boʻlib, koʻp hollarda turli toʻsiqlarni yuzaga keltiradi va ayrim hollarda oʻz
kasbini oʻzgartirishiga toʻgʻri keladi. Bunday hollarda kasb tanlash koʻpgina
sharoitlarga bogʻliq boʻlib qoladi. Lekin hammasidan
oldin kasb tanlashga
e’tiborni tortish kerak. Koʻpgina, tanlangan faoliyatlar insonning qobiliyat va
moyiligiga muvofiq boʻladi. A.K.Baymetov pedagogik faoliyat motivlarini