O‟zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‟rtа mахsus tа‟lim vаzirligi urgаnch dаvlаt univеrsitеti turizm va iqtisodiyot fakulteti

Turistik mahsulotlar 
Turistik mahsulot turizm maqsadlari va jarayonida turistning ehtiyojlarini
qondirish uchun yetarli bo‗lgan, barcha turistik xizmatlar, ishlar, tovarlar va
ta‘minot vositalari hamda turpaketga kiritilgan boshqa turistik xizmatlar
majmuidan iborat. Turistik mahsulot (turpaket) xizmatlar harakatining 24 soatdan
ortiq vaqtiga ega va yoki tunab qolish (joylashtirish) va joydan -joyga ko‗chib
o‗tish (yuk tashish) ni o‗z ichiga oladi. Turistik mahsulot barcha ko‗rsatilgan
xizmatlar va barcha harajatlarni o‗z ichiga olgan umumiy narx bo‗yicha taklif
etiladi, uning iste‘mol xususiyatlari esa shartnoma shartlari asosida amalga
oshiriladi.
Turist turistik mahsulotlar (turistik xizmatlar, ishlar va tovarlar)
iste‘molchisidir. Turistik mahsulotlar-turistik asosiy xizmatlardan (bronlashtirish,
transfert, joylashtirish, ovqatlantirish, ekskursiyalar), qo‗shimcha xizmatlar
turistik-ishlardan (foto xizmati, sug‗urta, axborot, moliya, bank xizmati) va turistik
tovarlardan (esdalik sovg‗alar, xilma-xil tur tovarlari, iste‘mol tovarlari-
parfyumeriya, tamaki, spirtli ichimliklar, maishiy texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
Agar biz turistik xizmatlar ko‗rsatish jarayonini sinchiklab kuzatadigan
bo‗lsak, unda turizm tashkilotchilari (turoperatorlar) aynan xizmat ko‗rsatish bilan
emas, balki ular turistlarning ehtiyojlariga qarab, turistik mahsulotni
shakllantiradilar va ularning turli kombinatsiyalarini tuzadilar, buning evaziga ular
foiz ko‗rinishida mukofot oladilar. Shunday qilib, turizm tashkilotchilari turistlar
va xizmat ko‗rsatuvchilar o‗rtasida vositachi vazifasini o‗taydilar.
«Turizm tashkilotchilari nima bilan savdo qiladilar va turistik yo‗llanma yoki
vaucherni harid qilgan turist bevosita nimaga ega bo‗ladi?» degan savol tug‗iladi.
Agar ushbu jarayon diqqat bilan o‗rganilsa, unda turist ushbu yo‗llanmaning
o‗rnatilgan muddatida turistik xizmatdan foydalanish huquqiga ega bo‗ladi.
Turistik yo‗llanma (vaucher) bu turistning yoki turistlar guruhining tur tarkibiga
kiruvchi turistik xizmatlarga bo‗lgan huquqini belgilovchi va bunday xizmatlar
ko‗rsatilganligini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi.

---

---

97

Narxni kamaytirish. Narxni oshirish yoki kichik qismlarni va ichki tarkibiy
qismlardan foydalangan holda maxsulot sifatini arzonlashtirish iste‘molchilarni
yo‘qolishiga tezroq olib keladi. Xaridorlar bunday o‘zgarishlarni sezishi muqarrar.
Shu yo‘sinda narxni kamaytirish bitta emas bir nechta buyurtmalarga asoslangan
holda samaradorlikni oshirishi mumkin.
17

Biz bir nechta uslublarni eslatib o‘tganimizdek oziq-ovqat narxlarini

kamaytirish ishchilarni ehtiyotkorlik bilan ro‘yhatga olishni, hissani yaxshilashni
nazoratga olishni, muammolarni ko‘rib chiqishni, qog‘oz maxsulotlari va boshqa
bir martalik narsalani ishlatishni taqazo etadi. Asosan, narxni kamaytirish
jarayonini ko‘zdan kechirish asosida sifatni yo‘qotmasdan kamaytiriladigan joy
toppish. Bu negizga binoan, haqiqiy standart narx belgilanadi, va namoyish shu
standartlarga qarshi tekshiriladi. 4,1 formasi tekshirish uchun umumiy uslublarni
narxlar namunalarini ko‘rsatadi.
Agar narx tushishi maxsulot sifatining arzonlashishiga qaraganda ancha
samarali bo‘lsa, ularning foydaga katta ta‘siri bo‘ladi. Narxni dollarda saqlash,
hammasidan keyin, ancha foydali bo‘ladi. Sotuvni oshirish ba‘zi ko‘tarilgan narx
va o‘zgaruvchan narxlar oziq-ovqat narxlari kabilar bilan hamroh bo‘ladi – va ko‘p
foyda bo‘lmasligi mumkin.
Jarayonlar muhokamasi natijalarni saqlash metodilasini ko‘rib chiqmasdan
to‘liq bo‘lmaydi. Boshqacha qilib aytganda, sizning mexmondo‘stlik darajangiz,
siz shubhasiz nazorat fanini davomiy o‘qisiz. Sizni mexmondostligiz bilan
tanishish qismi sifatida, bo‘lim qisqacha oziq-ovqat nazorat xizmatini, bayonot
hisoblashni va statistikalarni muhokama qiladi.