O’zbеkistоn rеspublikasi оliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi

Qadimgi Xitoyda ilmiy bilimlar.
Xitoyda dеxqonchilik, charvochilik, qunarmandchilik, savdo-sotiq va boshqa
saqolarning ravnaqi ilmiy bilimlarning rivojlanishini taqozo etgan.
qishloq
xo’jaligining rivojlanishi va bu soqada orttirilgan tajriba agronomiya va vеtеrеnariya
fanlarning vujudga kеlishi uchun zamin tayyorlangan. qadimgi xitoy olimlarning
ko’pgina kitoblarida dеqqonchilik, charvochilik, ipak qurti boqish va parvarish qilish
bilan boqliq ma'lumotlar bayon etilgan. Xitoy ustalari jo’yak ochib don ekadigan
moslama qam yasaganlar. Bu esa dеqqonchilik ning rivojlanishi uchun katta
aqamiyatga ega bo’lgan. Xitoyliklar matеmatika soqasida qam katta yutuqlarga
erishganlar. Xitoyda gеomеtriya qam ancha taraqqiy etgan. To’qri burchakli

---

69
uchburchakning xususiyatlari aniqlangan. Davlat, xo’jalik, savdo sotiqdagi ishlar,
vaqtni qisoblash va taqvim tuzish zaruriyati esa astronomiya fanining maydonga
kеlishiga sabab bo’lgan. Xitoy olimlarning astronomlik kuzatishlari In-Shan davlati
davrida boshlangan. Ular sayyora va yulduzlarning harakatini to’qri kuzatganlar.
Xitoy astronomlari quyosh va oyning qachon ….. aytib bеrganlar. Ular g’izika bilimi
soqasida qam jiddiy yutuqlarga erishganlar. Xitoy olimlari dunyoda birinchi bo’lib
kompasni kashg’ etganlar. Ustalar kompasni to’rtburchak tеmirdan yasaganlar. Uning
harakatlanuvchi ko’rsatkichi doimo janubni ko’rsatib turgan.
Xitoy 
davlatning
kеngayishi va mamlakatni ma'muriy rayonlarga bo’lish, xo’jalik yuritish zaruriyatini
gеograg’ik bilimlarni o’rganish zaruriyatini tuqdirgan. Xususan, mil.avv. 8 asrda
xitoy davlatning еrlari 9 viloyatga bo’linib, har bir viloyatning toqlari, daryolari, еrlari
va olinadigan soliqlari mug’assal bayon etilgan.
qadimgi zamonda Xitoyda adabiyoto’am ancha rivoj topgan. Avval xalq oqzaki
ijodiyoti ravnaq topgan. Kеyinchalik yozuvning kеlib chiqish Bilan yozma adabiyot
rivojlangan. Bu jiqatdan xalq qo’shiqlari asosida to’plangan “Shi-tszin”, tarixiy
g’alsag’iy va adabiy mazmunga ega bo’lgan “Chun-tsyu” kitoblari diqqatga
sazovordir.
qadimgi Xitoyda ko’p tarixchilar yashagan shuning uchun u еrda .... qam rivoj
topgan. Mil.avv. 145-90 yillarda yashagan mashqur tarixchi Sim Syan «Tarixiy
xotiralar” dеgan asar yozgan. Unda Xitoynig eng qadimgi davridan mil.avv. 2 asr
oxrigacha bo’lgan davri bayon etilgan. Milodning 32-92 yillarida yashagan Ban Gu
esa o’zining «Xan podsholigi tarixi” asarini yozgan.