O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Surxondaryo viloyati Sariosiyo tumanida joylashgan Guliob fosforitining xususiyatlari

Surxondaryo viloyati Sariosiyo tumanida joylashgan Guliob fosforiti tarkibidagi fosforli minerallar asosan dallit va diadoxit minerallaridan tashkil topgan. Rudada bu minerallarning umumiy miqdori 31% ga teng . Zahiraning miqdori 551 ming tonna R₂O₅ ni tashkil qiladi. Donador fosforitlar qora va jigar rang ko‘rinishda uchraydi. Undagi fosfor angidridning miqdori 4,13% dan 22,3% gacha o‘zgaradi. SHuningdek, tarkibidagi oz miqdordagi MgO, CO₂ va F, SO₃ gips tarkibida emas, balki diadoxit mineralida bo‘ladi.

Ruda tarkibida temir, alyuminiy, magniy, kaliy, marganets, nikel, mis, volfram, vanadiy va boshqa mikroelementlar bo‘lib, fosforitga qayta ishlov berilganda ular o‘g‘it tarkibida qoladi. Dallit bilan diadoxit minerallarini hosil qilgan qatlamlarni bir-biridan alohida ajratib bo‘lmaydi. Markaziy qismida ko‘p miqdorda dallit uchrasa, sirtida diadoxit, ayrim holatlarda teskari joylashadi. Diadoxit tarkibidagi sulfo guruhlarning fosfat minerallari bilan birikib ketishi fosforitning kislotali parchalanish ximizmi va kinetik jarayonlariga tez va engil parchalanishga ta’sir ko‘rsatadi .
Diadoxit masalan, fosfor kislota bilan parchalanganda erkin holatdi sulfat kislota hosil bo‘lishi quyidagi reaksiyalar orqali sodir bo‘ladi:
2Fe₂O₃ · P₂O₅ · 2SO₃ · H₂O + 2H₃PO₄ + aq = 4FePO₄ · 2H₂O + 2H₂SO₄ +aq
Hosil bo‘lgan sulfat kislota esa dallitga ta’sir qilib, kalsiy ftorapatitni o‘simlik o‘zlashtiruvchan holatga o‘tkazadi.
3Ca₃(PO₄)₂ · nCa(CO₃, F₂, O) · XH₂O + (n+6)H₂SO₄ +aq = 3Ca(H₂PO₄)₂ + (n+6)CaSO₄ +nCO₂ +2nHF +aq
Rudaning asosiy mineral tarkibini o‘rtacha (5): kvars – 56,5; dala shpati – 0,65; fosforit – 31,1; karbonat – 1,45; loysimon minerallar – 6,3; temir gidroksidi – 3,3, sfen, apatit, turmalin, sirkon, uglerodli moddalar, pirit tashkil qiladi.
Kvars fosforitlarda juda ham notekis tarqalgan bo‘ladi.
Dala shpati ortoklaz va mikroklin shaklida fosforit tarkibida 1% gacha bo‘ladi.
Ortoklaz donalarida sirkon, apatit va turmalin uchraydi.
Karbonatli minerallar kuchsiz dolomitlashgan kalsitdan tashkil topgan.
Loysimon minerallar bilan karbonatlar zich bog‘lanishi natijasida loysimon sementli karbonatlarni hosil qilgan. Kvars donalarining atrofi va yoriqlarida temir gidrooksidi, uglerodli birikmalar bo‘ladi.
montmorillonit va kaolinitga o‘xshash loysimon minerallar karbonatlar bilan birga sementli jinslar hosil qilgan. Xom ashyodagi karbonatlarga o‘xshab, bu minerallar jinsda bir tekis tarqalmagan bo‘lib, ba’zi maydonlarda uning miqdori nolgacha kamayib boradi.
Sfen, apatit, turmalin, sirkon alohida ajralgan karbonat – loyli sement ko‘rinishida bo‘ladi.
Temir gidrooksidi tasmalar jinslar yorig‘ida joylashgan bo‘ladi.
O‘rta Osiyo geologiya va mineral xom ashyolar ilmiy tadqiqot institutining ilmiy izlanishlari natijasida Guliob fosforitlari oksidlantirilgan 100-OR markali risaykl-olien kislota va kerosinning aralashmalari bilan flotatsiya usulida boyitish mumkinligi aniqlandi [36].
Olingan fosfokonsentrat tarkibi quyidagicha (5)6 P₂O₅ – 26,20; CaO – 43,40; MgO – 1,03; Fe₂O₃ – 1,84; Al₂O₃ – 1,70; FeO – 0,43; SO₃ – 2,69; CO₂ – 4,79; F – 2,94; erimaydigan qoldiq 15,1; H₂O – 0,67.
YUqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, mahalliy fosforitlardan sifatli fosforli o‘g‘it olish uchun albatta yangi usullar ustida ilmiy izlanishlar olib borish zarur.