O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

33.2. Koks gazi ammiakidan ammoniy sulfat ishlab chiqarish.
Koks gazi tarkibida 6-14 g/m gacha ammiak bo‘ladi. Uni uch xil: bilvosita, bevosita va yarimbevosita usullar bilan ammoniy sulfatga aylantirilishi mumkin.

Bilvosita usulda koks gazi sovutiladi, bunda undan smola kondensatlanadi va ammiak bilan to‘yingan smola ustki suvi hosil bo‘ladi. Koks gazi tarkibida qolgai ammiak esa ammiakli skrubberlarda suvga yuttiriladi. Hosil qilingan ammiakli suv va smola uski suvidan distillyasiya qolonnalarida ammiak ajratib olinadi va uni sulfat kislotasiga yuttiriladi. Bu usulda katta xajmdagi jixozlar va ko‘p miqdordagi energiya talab etiladi.
Bevosita usul buyicha ammiak gazining sulfat kislotasi eritmasida yutilishi xisobiga ammoniy sulfat hosil qilish bilan oldindan 68°S gacha sovutilgan va elektrofiltrlarda smoladan tozalangan koks gazini doimiy yuborish orqali amalga oshiriladi.
Iqtisodiy jixatdan maqbul va keng tarqalgan usul bu yarimbevosita usuldir. Bunda koks gazidagi smolani kondensatlash uchun 25-30°C gacha sovutiladi. Kondensat 2 qatlamga ajratiladi: quyi qatlamda smola va yuqori qatlamda smola ustki suvi bo‘lib, unda gaz tarkibidagi bir qism ammiak erigan bo‘ladi. Smola ustki suvini distillyasiya qolonNaClda oxakli suv bilan ishlanadi va hosil qilingan ammiak gazi elektrfiltrlarda smoladan tozalangan koks gazi bilan birgalikda sulfat kislotasiga yuttirish uchun yuboriladi. Gaz

33.1. rasm. rasm. Ammoniy sulfat ishlab chiqarishning saturatorli usuli.
1-sulfat kislota uchun bak; 2-koks gazi uchun bak; 3-saturator; 4-barbotyor; 5-sirkulyasiya uchun bak; 6-kislota tutgich; 7-kristall yig‘gich;

8- eritma yig‘gich; 9 – sentrafuga; 10 – qaynovchi qatlamli quritgich; 11 – sulfat pridindan tozalangan eritma uchun bak; 12 – nordonlashtirilgan eritma uchun yig‘gich; 13 – matorli eritma uchun yig‘gich; 14-15 – markazdan qochma nasoslar.

Koks gazidagi ammiakni yuttirish barbotaj turidagi saturatorlarda (saturatorli usulda) yoki skrubberlarda (saturatorsiz usulda) amalga oshirilishi mumkin. Saturatorli usulda koks gazidagi ammiakning yutilishi va ammoniy sulfatning kristallantirilishi birgina jixoz — saturatorda amalga oshiriladi. Bu texnologik rejimni tanlash imkoniyatini chegaralaydi, ya’ni bir vaqtda ikkala jarayon (yuttirish va kristallantirish) uchun bir xil optimal sharoit ammiakning maksimal yutishi va ammoniy sulfat kristallarini ajratib olish uchun yirik kristallar hosil bo‘lishini taminlovchi parametrlarni belgilashni ko‘rsatadi.
Ko‘pgina zavodlarda qo‘llanilayotgan saturatorsiz usul bo‘yicha yuqoridagi jarayonlar aloxida-aloxida: ammiakni yuttirish saturatorlarda, ammoniy sulfatni kristallantirish esa kristalizatorlarda amalga oshiriladi.
28 — rasmda ammoniy sulfat ishlab chiqarishning saturatorli usuliga asoslangan tasvir keltirilgan.
28 — rasmda ammoniy sulfat ishlab chiqarishning vakuum-bug‘latgich bilan saturatorsizli usulga asoslangan tasvir keltirilgan.

33.2.-rasm. Ammoniy sulfat ishlab chiqarishning vakuum-bug‘latgich bilan saturatorsiz usuli.
1-sachragan tomchi tutgich; 2-skrubber; 3-smola ajratgich; 4-, 10-, 11 -yig‘gichlar; 8 – sentrafuga; 5-7-9-12 – markazdan qochma nasoslar; 6 – bug‘latish apparati.
1 t ammoniy sulfat olish uchun: 0,73-0,75 t sulfat kislotasi (100% lir, 0,26-0,27 t ammiak (30-35 ming m³ koks gazi tarkibida bo‘ladi), 100-108 Mj elektroenergiya, 8 m³ suv va 2,7-6 t bug‘ sarf bo‘ladi.

Texnologik tasvirdagi kristallizator va sentrafuga o‘rniga donadorlagichdan foydalanish orqali 40-45% li eritmadan donadorlangan ammoniy sulfat olish imkoniyatlari ham mavjud.