O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

10.3. Fosfat kislotani konsentrlash
Qo‘shaloq superfosfat, ammofos, nitroammofoska ishlab chiqarish uchun 45-55% P₂O₅ tutgan fosfat kislota, ammoniy polifosfatlari va suyuq ugitlar olish uchun esa — 72-83% P₂O₅ li fosfat kislotalari talab etiladi. Bunday xollarda ekstraksiya fosfor kislota bug‘latiladi. Ma’lumki, xar kanday (98% li N₃R0₄ gacha) konsentratsiyadagi toza fosfat kislotaning bug‘i faqat suvdan iborat, nazariy olganda uni bug‘latish orqali yuqori konsentratsiyali eritmalarini olish mumkin. Amalda esa jixozlar materiallarining korroziyalanishi xisobiga bug‘latish kiyinchilik tug‘diradi. Xarorat va kislota konsentratsiyasining ortishi bilan korroziyalanish tezlashadi. Bundan tashqari, konsentratsiya ortishi bilan kislota tarkibidagi qo‘shimchalar, eruvchanlikning keskin kamayishi xisobiga cho‘kmaga tushadi (quyqa xosil kiladi). CHo‘kmali qoldiq (quyqa) lar qizdiriluvchi yuzaning ichki sirtiga o‘tirib kolib, issiklik almashinuvni yomonlashtiradi.
Loyixa quvvati yiliga 110 ming t P₂O₅ bo‘lgan ekstraksiyali sistemalarda kislotani 28-30 dan 52-55% P₂O₅ gacha konsentrlash uchun odatda bir korpusli bug‘ bilan isitiladigan (130°C) qizdiruvchi kamerali 3-4 ta vakuum -bug‘latgichli apparatlar o‘rnatilgan (4 — rasm). Vakuum-nasos yordamida apparat ichida ~0,09 MPa li vakuum xosil kilinadi. Bu esa bug‘latishni nisbatan past (80-90°S) xaroratda amalga oshirish imkoniyatini beradi. Apparat korpusi gummirlangan, kizdiruvchi kamera grafitli (kislota va bug‘ xarakatlanadigan yullari bo‘lgan grafitli bloklardan iborat, issiklik almashinuv yuza maydoni ~158 m² ga teng) bo‘ladi. Qizdiriluvchining cho‘kmali quyqa xosil qilib qolishini oldini olish maqsadida, uzluksiz ravishda kuchsiz kislota qo‘shish orqali konsentrlangan kislotaning majburiy intensiv sirkulyasiyasi (sirkulyasiyaning qaytarilishi 100-150 marta) amalga oshiriladi. SHu tufayli sirkulyasiyali eritma konsentratsiyasi aralashishdan so‘ng xam kam uzgaradi. Bunday kislotadagi qo‘shimchalarning eruvchanligi boshlang‘ich kislotadagiga qaraganda anchagina kam bo‘ladi. SHuning uchun aralashtirilgan vaqtda kuchsiz kislotadagi qo‘shimchalar kristallanadi. Ularni tindirgichdayoq ajratib olish va so‘ngra bug‘latuvchi apparatga yo‘llash maqsadga muvofikdir. Bug‘latilgan kislotani sirkulyasiyali konturdan muntazam chiqarib turiladi.

Bug‘latilgan kislota