O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus

Alderferning mavjudlik, aloqa va o‘sish nazariyasi.

Alderferning fikricha, insonning ehtiyojlari alohida guruhlarga ajratilishi
mumkin. Ammo Masloudan farqli ravishda ehtiyojlar guruhi faqat uchtadir:

• 
  mavjudlik ehtiyoji;
  
• 
  aloqa ehtiyoji;
  
• 
  o‘sish ehtiyoji.
  

Bu guruhlar Maslou nazariyasidagi kabi ierarxik joylashgan. Biroq, ularda bitta sezilarli farq mavjud. Maslouda ehtiyojdan ehtiyojga o‘tish faqat pastdan tepaga qarab bo‘ladi. Alferdyerda esa harakat ikki tomonlama bo‘ladi. YA’ni, pastdagi ehtiyoj qondirilmasa yuqoriga, yuqoridagi ehtiyoj qondirilmasa, pastga harakat bo‘ladi.
Makklelandning o‘zlashtirilgan ehtiyojlar nazariyasi. Makkleland nazariyasi insonning o‘zini tutishiga muvaffaqiyatlar, ishtirok etish va hukmronlikka ehtiyojlar qanday ta’sir etishini o‘rganish va tasvirlash bilan bog‘liq. Bu ehtiyojlar, agar insonda kuchli bo‘lsa, uning o‘zini tutishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Motivatorlar va gigiyenik omillar nazariyasi. Gigiyenik omillar – mehnat sharoitlari xususiyatlari bo‘lib, ular faqat qoniqarsiz bo‘lgandagina rag‘batlantirmaydigan ta’sir ko‘rsatishga qodir.
Motivatorlar – motivlashtirishni kuchaytirishga qodir biznesdagi insoniy munosabatlar omillaridir.
1960-yilda Frederik Gersberg va uning xodimlari kishi ehtiyojlarini o‘rganish bo‘yicha o‘zlarining maxsus izlanishlarini o‘tkazdilar. Ular ishchilardan faoliyatlarining qoniqtiradigan va qoniqtirmaydigan aniq tomonlarini ifodalab berishni so‘raydilar va bu so‘rov natijalarini tahlil qildilar. Ular ishdan qoniqish yoki qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq ikkita mutlaqo boshqacha omillar mavjudligini aniqladilar. Gersberg gigiyenik omillar deb nomlangan aspektlar(tomonlar) qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq. Firma siyosati, mehnat sharoitlari va xavfsizlik texnikasi faqat nomukammal bo‘lgandagina ishdan qoniqmaslikning potensial manbalari hisoblanadi. Bunda rahbarlik faqat gigiyenik omillarni yaxshilash orqali xizmatchilar motivatsiyasini amalga oshirolmaydi. Boshqa tomondan, mehnat unumdorligini oshirish uchun motivatorlar deb nomlangan omillar: tan olinish, mas’uliyat, xizmatga ko‘tarilishi va shaxsiy rag‘batlantirishning
boshqa usullari muvaffaqiyat bilan qo‘llanilishi mumkin. Gersberg nazariyasi Maslou nazariyasining tabiiy davomidir: motivatorlar ierarxiyaning yuqori darajalarida joylashgan, gigiyenik omillar esa quyi daraja ehtiyojlarini ifodalaydi.
Menejerlar ko‘proq nimaga – motivatorlarga yoki gigiyenik omillarga e’tibor berishi kerak? Bu vaziyatlarga bog‘liq, o‘rta sinfga mansub katta lavozimdagi malakali, yuqori haq oluvchi xodimlarni motivatorlar yordamida yaxshi rag‘batlantirish mumkin. Past malakali, kam haq oluvchi, xavfli mehnat sharoitlarida ishlaydigan ishchi yoki keksa xodimlar uchun esa, avvalo, gigiyenik omillarning yaxshilanishi muhim. So‘ng motivatorlarning qo‘llanishi yaxshi samara berishi mumkin.