O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2.
Davlat budjeti daromadlarini shakllanishida soliqlarning nazariy- huquqiy asoslari Soliq tushunchasi iqtisodiy kategoriya sifatida bevosita davlatning paydo bo‘lishi bilan bog’liqdir, ya’ni davlat o‘zining vakolatiga kiruvchi vazifalarni bajarish uchun moliyaviy manba sifatida soliqlardan foydalanadi. Davlat faoliyatining barcha yo‘nalishlarini mablag’ bilan ta’minlashning asosiy manbalaridan biri va davlat ustuvorligini amalga oshirishning iqtisodiy vositasi soliqlardir. Soliqlar respublika va mahalliy budjetlar daromadini shakllantiradi, davlat ijtimoiy dasturlari uchun moliyaviy negiz yaratadi, soliq to‘lovchilarning tadbirkorlik faoliyatini boshqaradi, ularning tabiiy resurslardan unumli foydalanishga bo‘lgan intilishini rag’batlantiradi, aholining turmush darajasini tartibga solib turadi, imtiyozlar yordamida esa aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilishni tashkil etishga yordam beradi. Respublikamizda milliy soliq tizimining rivojlanishini uchta asosiy bosqichga ajratib ko‘rsatish mumkin. Birinchi bosqichda (1991-1994 yillar) soliq tizimi xazina masalasini hal qilishga qaratilgan bo‘lib, uning asosiy maqsadi budjetning ko‘proq mutanosib bo‘lishini ta’minlashdan iborat bo‘ldi. Bu davrda soliqlarning ko‘pligi bilan ham, uning yuqori stavkalari bilan ham, shuningdek soliq yukining soliqqa tortishning turli shakllari va soliq to‘lovchilar toifalari o‘rtasida notekis taqsimlanishi bilan harakterlanadi. Tabiiy xom-ashyo resurslari, mulkni soliqqa tortish nisbatan past bo‘lgani holda soliq yukining asosiy og’irligi korxonalar daromadlariga tushdi. Shu davrda mavjud bo‘lgan imtiyozlar, ularning ko‘pligiga qaramay ishlab chiqarishni kengaytirish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga jiddiy ahamiyatga ega bo‘lmadi yoki soliq tizimi o‘zining eng muhim vazifasi - ishlab chiqarish va tovar ishlab chiqaruvchilarni rag’batlantirish vazifasini amalda bajarmadi. Soliq tizimining qayta taqsimlash vazifasi ham etarli darajada samarali ishlamadi. Turli xil soliqlarni respublika va mahalliy soliqlarga ajratish, soliqlarni turli darajadagi budjetlarga biriktirishning oqilona usuli shakllantirilmadi. Barcha 16 soliq tushumlarining katta miqdori respublika budjeti orqali taqsimlandi. Ikkinchi bosqichda (1995-1999-yillar) u yanada barqarorlashdi, undan bozor iqtisodiyoti tamoyillariga javob bermaydigan soliq va to‘lovlar chiqarib tashlandi. Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994-yil 30-noyabrdagi 1014- sonli «O‘zbekiston Respublikasida soliqlarning rag’batlantiruvchi ahamiyatini kuchaytirishning asosiy yo‘nalishlari to‘g’risida»gi Farmoni soliqlarning rag’batlantirish rolini oshirish, soliq imtiyozlarini kuchaytirish, xususiy sarmoyalarni kengaytirish, kichik va xususiy tadbirkorlikni jadal va ko‘lamli rivojlantirish, soliq siyosati, uning soliqqa tortishning turli sub’ektlariga nisbatan qo‘llanishdagi moslashuvchanligini amalga oshirishni taqozo etdi. Unda soliq tushumlarining tarkibiy o‘zgarishlari, ya’ni daromad, qo‘shilgan qiymat soliqlarining tushumi ulushini kamaytirish va ularni resurslari va mulk solig’i bo‘yicha ko‘paytirish tamoyili yaqqol ko‘zga tashlandi. O‘zbekiston soliq tizimini rivojlantirishning ikkinchi bosqichi davomida soliq solishga doir mavjud qonun hujjatlari asosida O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi 1997-yil 24-aprelda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilindi va 1998-yil 1-yanvardan amalga kiritildi. Soliq Kodeksining qabul qilinishi har bir soha va tarmoqning xususiyatlarini hisobga olib soliq solish tizimini shakllantirish, rag’batlantiruvchi funktsiyasini kuchaytirish bilan soliq stavkalarini tabaqalashtirish, soliqlarning rolini oshirish va ularni bir xillashtirish imkonini berdi. Ikkinchi bosqichda Respublikada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishni rag’batlantirish uchun qulay «soliq iqlimi»ni yaratish maqsadida mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar jarayonini me’yoriy-huquqiy ta’minlashni yanada takomillashtirishga alohida e’tibor berildi. Kichik tadbirkorlik sub’ektlari umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yig’imlarning jami o‘rniga budjetga yagona soliq to‘lash imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Vazirlar Mahkamasining 15-apreldagi 159-son qarori bilan kichik korxonalar uchun soliq solishning soddalashtirilgan tizimini qo‘llash tartibi tasdiqlandi. 1999-yildan boshlab qishloq xo‘jalik tovar ishlab chiqaruvchilari yagona yer 17 solig’ini to‘lay boshlashdi. U barcha amaldagi umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yig’imlarning jamini to‘lash o‘rniga joriy etildi. Soliq tizimini rivojlantirishning uchinchi bosqichi (2000-yildan boshlab) mamlakatimiz Prezidenti va hukumati tomonidan jamiyat hayotining barcha tomonlarini erkinlashtirish, iqtisodiy islohotlar yo‘lidan olg’a borish vazifalari qo‘yilgan. O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi tomonidan 2007-yil 23-noyabrda qabul qilingan, 2007-yil 30-noyabrda Senat tomonidan ma’qullanib , 2007-yil 25-dekabrda Prezident tomonidan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksining 2008-yil 1-yanvardan kuchga kiritilishi soliqlarni hisoblash va to‘lash tartiblarini belgilab berdi. Mamlakatimiz soliq tizimini takomillashtirish iqtisodiyotni barqarorlashtirishga va moliyaviy ahvolni mustahkamlashga dahldor qator muammolarni hal qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida soliqlar islohotlar jarayonining tarkibiy qismi, ichki harakatlantiruvchi omiliga aylandi. Shundan kelib chiqib, soliq tizimi o‘ziga xos vazifani to‘la darajada bajarishi islohotlar muvaffaqiyatini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi «Soliq Kodeksi»ni 2008-yil 1-yanvardan kuchga Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|