O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Korporatsionalizm (namoyandalari S.Rolf, Yu.Rostou) XX asrning 60- yillarida paydo bo‘lib, bozor mexanizmi va davlat tomonidan tartibga solishga qarama-qarshi holda transmilliy korporatsiyalarning faoliyat ko‘rsatishi xalqaro iqtisodiyotning integratsiyalashuvini, uning ratsional va muvozanatli rivojlanishini ta’minlashga qodirligi to‘g‘risidagi g‘oyalarni ilgari surdi.
Strukturalizm (asosiy vakili G.Myurdal) yo‘nalishi tarafdorlari tovarlar, kapital va ishchi kuchi harakatining to‘la liberallashuvi g‘oyasiga qarshi chiqib, bozor mexanizmining erkin amal qilishi ishlab chiqarishning rivojlanishi va joylashuvida ma’lum nomutanosibliklarni, daromadlardagi tengsizlikning chuqurlashuvini keltirib chiqaradi, deb hisoblaydilar. Bu oqim vakillari iqtisodiy integratsiyaga integratsiyalashayotgan mamlakatlar iqtisodiyotidagi tarkibiy o‘zgarishlarning chuqur jarayoni sifatida qarab, buning natijasida sifat jihatidan yangi integratsiyalashgan makon, nisbatan takomillashgan xo‘jalik organizmi paydo bo‘lishini ta’kidlaganlar.
Neokeynschilik (asosiy vakili R.Kuper) yo‘nalishi xalqaro iqtisodiy hamkorlikning markaziy muammosini mamlakatlarning erkinligini maksimal darajada saqlab qolgan holda integratsiya jarayonlaridan olinadigan turli-tuman naflilikni ko‘paytirishga asosiy e’tibor qaratgan. Neokeynschilar xalqaro integratsiyani rivojlantirishning mumkin bo‘lgan ikkita variantini ilgari surdilar: birinchisi – iqtisodiy maqsad va siyosatni muvofiqlashtirgan holda milliy erkinlikni yo‘qotish asosidagi integratsiya; ikkinchisi – milliy mustaqillikni imkon qadar
saqlab qolish shartiga asoslangan integratsiya. Bu variantlarning hech biri sof holda mavjud bo‘lmasligini anglagan holda, ular integratsiyalashuvchi tomonlarning ichki va tashqi siyosatlarini muvofiqlashtirish yo‘li bilan bu variantlarni uyg‘unlashtirish zarurligini ko‘rsatganlar. Neokeynscha yo‘nalishning yana bir ko‘rinishi dirijizm (asosiy vakili Ya.Tinbergen) bo‘lib, uning namoyandalari integratsiya jarayonlarida bozor mexanizmining hal qiluvchi rolini inkor etadilar. Ular xalqaro iqtisodiy tuzilmalarning tashkil etilishi va amal qilishi integratsiyalashayotgan mamlakatlar tomonidan umumiy iqtisodiy siyosatning ishlab chiqilishi, sotsial qonunchilik bo‘yicha kelishuv, kredit siyosatining muvofiqlashtirilishi asosida amalga oshirilishi mumkin deb hisoblaydilar. Yuqoridagi turli-tuman nazariyalarning umumiy tavsifi shuni ko‘rsatadiki, ularning har biri xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ma’lum jihatlarini ochib berishga, bu boradagi muammolarni hal etish va yangi g‘oyalarni rivojlantirishga qaratilgan. Mazkur nazariyalarning to‘g‘ri va ilmiy asoslangan tomonlaridan foydalangan holda xalqaro iqtisodiy munosabatlarni yanada takomillashtirishga intilish iqtisodiyot nazariyasi oldidagi muhim vazifalardan hisoblanadi.