O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Organik reagentlarni analitik tahlilda qo‘llanishi

Ko‘pchilik kation va anionlar kompleks hosil qiluvchi organik reagent yordamida ochiladi. Misollar: Dimetilglioksim bilan Ni(II) kationi lola-qizil rangli cho‘kma xosil qilishi asosida ochiladi.

lola-qizil rangli nikel dimetil-glioksi-mati
Bu reaksiya yuqori sezgirlikga ega W=1:300000 t/ml, m=0,17mkg. Alizarin Al³⁺ kationi bilan filtr qog‘ozda qizil dog‘ – alyuminiy alizarinati xosil qiladi. Kupron mis (II) ioni bilan iviq yashil cho‘kma mis kupronat xosil qiladi. Oksixinolin magniy ioni bilan sarg‘ish yashil magniy oksixinolyat cho‘kmasini xosil qiladi
Piridilazonaftol reagenti Sb(III) bilan qizil rangli kompleks xosil qiladi.

m=0,5 mkg

Taxlilda qo‘llanadigan organik reagentlarga quyidagi talablarga javob berishi kerak.

1. 
   Oz eruvchan kompleks birikma hosil qilishi. Hosil bo‘ladigan kompleksning barqarorlik doimiysi katta bo‘lishi kerak в < 10⁺⁸
   
2. 
   Organik reagent suvda eruvchan bo‘lishi kerak. Organik reagentlar ionlami ochishdagina emas balki xalaqit beruvchi ionlarni niqoblashda ham ishlatiladi. Masalan, Ni kationini ochishga xalaqit beradigan Co²⁺ va Fe²⁺ kationlari uzum-kislotasining tuzlari bilan barqaror tartarat kompleksiga bog‘lanadi. Tartarat anioni bilan niqoblangan Co²+ va Fe²⁺ kationlari Ni ochilishiga xalaqit bermaydi. Organik reagentlarni ba’zi spetsifik xossalari. Eritmada atsetat anioni borligi unga kislota qo‘shilganda sirka xidini paydo bo‘lishi asosida;
   

CH₃COO^- + H⁺ → CH₃COOH
sirkaning xidi yoki spirt qo‘shilganda efir paydo bo‘lishi bilan isbotlanadi.
CH₃COOH + HOC₂H₅ → CH₅COOC₂H₅ + H₂O
Borat ioni-borat kislotasining etil efirini yashil alanga bilan yonishi asosida;
H₃BO₃ + 3C₂H₅OH → B(C₂H₅O)₃ + 3H₂O
isbotlanadi.
Analizda qo’llaniladigan reagentlar organik va anorganik tabiatli bo’ladi. Oxirgi yillarda anorganik komplekslar ko’proq ishlatilmoqda. Organik ligandli komplekslar ichki kompleks birikmalarga kiradi. Organik va ayrim anorganik reagentlar ishtirokida bir yoki bir necha yadroli komplekslar hosil bo’ladi. Yadrolardagi markaziy atom bir xil bo’lsa, kompleksga gomopoliyadroli, xar xil markaziy ionlar bo’lsa geteropoliyadroli komplekslar deyiladi. Bundan tashqari komplekslar bir yoki bir necha ligandli bo’lishi mumkin. Har xil ligandli komplekslarga aralash ligandli komplekslar deyiladi. Analizda qo’llaniladigan organik reagentlarga organik analitik reagentlar deyiladi.

2.