O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti ishanova m

“Bu  muqaddas  zaminda  yashayotgan  har  bir  inson  o`z  farzandlari  baxtu- 
saodati,  faz-lu kamolotini ko`rish  uchun butun hayoti davomida kurashadi, o`zini 
ayamaydi.  Bola  tug`ilgan  kundan  boshlab  oila  muhitida  yashaydi.  Oilaga  xos 
an`analar,  qadriyatlar,  urf-odatlar  bola  zuvalasini  shakllantiradi.  Eng  muhimi, 
farzandlar oilaviy hayot maktabi orqali jamiyat talablarini anglaydi, his qiladi”. 
                                                                (I.A.Karimov) 
 
Biz oila ma`naviyati haqida fikr yuritar ekanmiz, uning ehtiyoj, manfaat va 
mafkuraviy  jarayonlar  bilan  bog`liq  yana  bir  jihatini,  ya`ni  tarbiya  jarayonida 
yoshlar va o`smirlarning ruhiy ehtiyojlarini inobatga olishni ham unutmaslik kerak. 
Ayni  mana  shu  ehtiyojlarning  shakllanishiga  mahalla  muhiti  bevosita  ta`sir  qilsa, 
jamoatchilik bu ehtiyojlarni tartibga soladi. 
 
Mahalla-ko`y,  qo`ni-qo`shnilar  hamkorligi,  hamdardligini  ko`rsatuvchi 
mahallalarimizdagi  to`y,  katta  yig`inlar,  a`za  marosimlari  -  xalqimizning 
jamoatchilik  fikri  ta`sirida  shakllangan  qadriyatlari  namoyon  bo`ladi.  Aynan  shu 
qadriyatlar  ta`sirida  yoshlarimiz  o`zi  yashab  turgan  mahalladagi  insonlarga 
nisbatan mehr-muhabbatli, oilasiga sadoqatli bo`lib tarbiyalanadi. 
4.  Tosh  DPU  doktaranti  M.Hamdamova  uzluksiz  ta`lim  tizimi  jarayonida 
barkamol shaxsni shakllantirish jarayonini quyidagicha qo`llashni tavsiya etadi: 

 Maktabgacha  ta`lim muassasalarida:   

---

141 
 
   
  Bunda  tarbiyachilardan  bolalarga  onalarcha  mehr  berishlari,  ularga 
muntazam  ravishda  muhabbat  ko`rsatishni  asosiy  maqsad  qilib  qo`yishlari  shart. 
Tarbiyachilar  kundalik  va  yillik  rejalarida  barkamol  shaxsni  shakllantiruvchi  
maqsad va vazifalarni alohida ta`kidlab, bajariladigan ishlarni bayon etib borishlari 
shart. 
Odatda,  tarbiyachilar  o`z  rejalari  asosida  o`zbek  xalq  ertaklaridan  keng 
foydalanib    kelishadi.  Ertaklaridagi  yaxshilik  va  yomonlik,  mehribonlik,  
rahmdillik  va  toshbag`irlik,  ezgulik  va  yovuzlikning  o`zaro  farqlari  mazmun- 
mohiyatini  kichkintoylarga  yetkazib  berishga  harakat  qiladilar.  Shuningdek,  ertak 
qahramonlarini  chizish,  yasash,  musiqiy  ohanglarni  eshitish,  raqs  va  bolalar 
qo`shiqlarini o`rgatish ham shu bosqichning  tarbiyaviy qismi sanaladi. 

 Umumiy o`rta ta`lim maktablarining bashlang`ich sinflarida: 
           Bu  7-11  yoshli  bolalar  bo`lib,  odatda,  ular  juda  qiziquvchan/  o`yinqaroq, 
quvnoq  va  diqqatsizroqdir.  Bu  bolalar  maktab  ostonasiga  qadam  qo`ygan  kundan 
boshlab  savodxonlik  darajasida  faqatgina  ustozining  so`zini  so`z  deb  tan  oladi. 
Ularning  fikrini  ota-onalar  ham  o`zgartirishlari  mushkul.  Shu  sababli  barcha 
o`qituvchilarimiz  quyidagi  savodxonlik  turlarini  bilishlari  va  bu  haqda  yetarli 
malakaga ega bo`lishlari lozim: 
-  Savodiy savodxonlik; 
-  Nutqiy savodxonlik; 
-  Ijodiy savodxonlik; 
-  Mantiqiy savodxonlik; 
-  Ilmiy savodxonlik; 
-  Kasbiy savodxonlik; 

 Umumiy o`rta ta`lim maktablarida: 
           Bu  yoshdagi  o`smirlarni  yildan  yilga  atrof  muhitga,  voqealarga  qiziqishi 
ortib boradi. Ular ko`proq o`zlari qiziqqan ishni kattalardan yashirincha bajarishga 
harakat qilishadi. Yolg`on so`zlash,  qilgan aybini yashirin va kattalar oldida o`zini 
aqli  raso  qilib  ko`rsatishga  urinishadi.  Bu  yoshdagi  bolalarning  barkamollik 
darajasini  oshirib  borish  uchun  barcha  o`qituvchi-murabbiylar,    ota-onalar,   

---

142 
 
mahalla-ko`y,  nazorat  inspeksiyasi    hamkorligida    tarbiyaviy    ishlarni  yo`lga 
qo`yib borilmog`i lozim.   
 Bolalarni teatr, muzeylarga olib boorish, asosan, maktab zimmasida qolgan. 
Ammo shunga yarasha ota-onalar “Bugun teatrga boribsan, nima ko`rding, nimani 
tushunding” deb, besh daqiqa vaqt sarflash ota-onalarning vazifasidir. 

 O`rta maxsus kasb-hunar ta`limi muassasalarida: 
           Bu  ta`lim  dargohiga  o`qish  uchun  kelgan  talabalar  asta-sekin  maktabdan, 
oiladan va ko`cha-ko`ydan o`rgangan tarbiyasini  namoyish eta boshlaydi. Chunki 
ta`limning bu bosqichida o`qituvchi-murabbiylar ilmiy savodxonlikni kuchaytirish, 
kasbiy  savodxonlikka  erishish  uchun  talabalar  bilan  tinimsiz  muloqot  qiladilar. 
Sergak  tarbiyachi  o`smirlarning  yosh  xususiyatlaridan  kelib  chiqib  unga  to`g`ri 
ta`sir eta bilishi lozim. 
Umuman,  ta`limning  qaysi  bosqichida  bo`lmasin,  tarbiyachi-o`qituvchi 
yuksak  pedagogik,    psixologik    va    metodik  tayyorgarlik  darajasiga  ega  bo`lgan 
holda,  ularning  yosh xususiyatlarini inobatga olib ta`lim-tarbiya jarayonini to`g`ri 
tashkil etishlari lozim.