O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov

4 – BOB. O‘QITUVCHINING KOMMUNIKATIV QOBILIYATI 
 
Tayanch tushunchalar: 
Ongli intizom; fikr almashish; kommunikativ qobiliyat; ongli inti-
zom; o‘quvchini ishontirish; ongga ta’sir taqlid qilish; psixik ta’sir; 
g‘oyalar va mafkuralar; pedagogik ta’sir ko‘rsatish; g‘oya va mafkura; 
komil inson tarbiyasi; talab; istiqbol; rag‘batlantirish va jazolash; jamo-
atchilik fikri; so‘z bilan og‘zaki ta’sir o‘tkazish; intonatsiya; ekspressiv 
holat; kasbiy mahorat; xushmuomalalik; axborot hajmi; pedagogik 
qobiliyat texnikasi. 
 
4.1. O‘qituvchi shaxsining fikr almashuv bilan bog‘liq xususiyatlari 
O‘qituvchi faoliyatida tarbiyalanuvchilar bilan pedagogik aloqa-
larning uzluksizligi tarbiyaning asosiy qonuniyatlaridan biridir. O‘quv-
chilar bilan ta’lim-tarbiyaviy jarayonda ijobiy aloqalar o‘rnatish, ijobiy 
iqlim yarata olish, o‘ziga ishontira olish va jalb qilish – o‘qituvchi kom-
munikativ qobiliyatining asosiy mohiyati bo‘lib, bunda bevosita o‘qi-
tuvchi bilan bog‘liq bo‘lgan minglarcha ruhiy jarayonlar, ma’lum bir 
qolipdan chiqishi mumkin bo‘lmagan muomala turlari va shartlari mav-
jud. Tarbiyaning samaradorligi, pirovard natijada o‘quvchilar bilan aloqa 
o‘rnatishning shakl va uslublariga qat’iy rioya qilgan holda amalga 
oshirilishi bilan belgilanadi. Asosiy maqsad, o‘qituvchi va o‘quvchi 
munosabatida majburiy itoatkorlik o‘rnini ongli intizom egallashi, o‘quv-
chilarda mustaqil fikr yuritish ko‘nikmalarini hosil qilishdan iborat. 
O‘qituvchi tarbiya usullari tizimini belgilab olgandan keyin bir qator 
aloqa o‘rnatish vazifalarini rejalashtirishi kerak. Albatta, bu nihoyatda 
qiyin jarayon, zero tarbiyaning har bir usuli, tarkibiy qismi va tashkil 
etuvchi usullari muomala orqali aloqa o‘rnatishning samaradorligiga 
bog‘liq. Ushbu jarayon bevosita o‘qituvchining fikr almashuvi (reflek-
siya) bilan bog‘liq xususiyatlariga, o‘quvchi ruhiy holatini fikr tezligi 
bilan uqib olish san’atiga va pedagogik ta’sir ko‘rsatishning turli 
usullarini bir-biri bilan o‘zaro aloqadorlikda qo‘llay bilishiga taalluqli 
bo‘lib, ular uzluksiz shakllanadi. 
 
O‘qituvchining fikr almashuvi bilan bog‘liq kommunikativ qobili-
yatini shakllantiruvchi asosiy xususiyatlari o‘quvchi ongiga qaratilgan 

---

67 
faoliyat bo‘lib, nihoyatda murakkab jarayonda takomillashadi. O‘zaro 
fikr almashish omillari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan kommunikativ 
qobiliyatning quyidagi yo‘nalishlari mavjud:
- o‘quvchilarni ishontirish;
- o‘quvchilar ongiga ta’sir etish; 
- o‘zgalarga taqlid qilish.