O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaQ nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
berdaQ nomidagi QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI
UMUMIY BIOLOGIYa VA FIZIOLOGIYA KAFEDRASI
«BOTANIKA»
fanidan


KURS ISHI


Mavzu: Gulli o’simliklarning xilma xilligi va tarqalishi

Bajardi: Biologiya fakulteti Biologiya yo’nalishi


_1_E _kurs talabasi_ Qutlimurodov Ulug’bek
Tekshirdi: _

Kurs ishini fikrga topshirgan sana “____” _______2021y.		Kurs ishi fikrdan qaytgan sana “____” _______2021 j.
Kurs ishini himoya qilgan sana “____” _______2021 y. Baho “_____” _________	__________ (imzo) ___________ (imzo)	Komissiya a`zoları: __________________ _________________

NUKUS – 2021

Mundarija

KIRISH

ASOSIY BO’LIM
I BOB. Magnoliyatoifa, gulli yoki yopiq urug’li o’simliklar .
1.1.Gulli o’simliklarning kelib chiqishi.

2. 
   Gulli o’simliklarning tarqalishi.
   

II BOB. Gulli o’simliklarning asosiy evolyutsion yo’nalishlari.
2.1.Gulli o’simliklarning xilma-xilligi.
2.2.Gulli o’simliklar ahamiyati.
Xulosa.

Foydalanilgan adabiyotlar.

KIRISH

Gulli o’simliklar bo’limi turlarga boy bo’limlardan biridir. O’simliklar dunyosida gulli o’simliklar muhim o’rin egallaydi. Hozirgi vaqtda gulli o’simliklar 533 oila,13000turkum va 25000 ga yaqin turni o’z ichiga oladi. Demak barcha tuban va sporali yuksak o’simliklarni birga qo’shib hisoblanganda ham, gulli o’simliklar ustunlik qiladi. Gulli o’simliklar Yer sharining deyarli barcha zonalarda uchraydi va o’simliklar qoplamida muhim rol o’ynaydi.

Gulli o’simliklar boshqa o’simliklarga nisbatan tashqi sharoitga yaxshiroq moslashgan , chunki ularda reproduktiv va vegetative organlar takomillashgan bo’lib ,urug’ kurtaklari meva burglar bilan qoplangan. Yopiq urug’li o’simliklar urug’i o’simliklar urug’I tashqi tomonidan meva bilan o’ralib turganligi uchun ham noqulay sharoitdan (qurib qolishdan, harorat ta’siridan va hayvonlardan) himoya qilinadi.
Eng qadimgi gulli o’simliklar hasharotlar va shamol yordamida changlangan.
Gulli o’simliklar hayotida tuguncha ham katta rol o’ynaydi. Tuguncha bu mevacha barglarning qo’shilib o’sishi natijasida vujudga kelib, undan meva hosil bo’ladi. Gulli o’simliklar o’ziga kerakli ozuqani vegetativ organlardan qabul qiladi. Yopiq urug’li o’simliklarda gametofit juda qisqarib ketgan bo’ladi.

Magnoliyatoifa (Magnoliophyta),
gulli yoki yopiq urug’li
O’simliklar (Angeospermae)

Yopiq urug’lilar o’simliklar, dunyosining eng yosh va rivojlanayotgan hamda Yer yuzida keng tarqalgan guruhi bo’lib, ular mezozoy erasining yura davrining oxirida kelib chiqib, hozirgi geologik davrining oxirida kelib chiqib, hozirgi geologik davrning hukmron o sirnligi hisoblanadi.

Dastlabki yopiq urug li o'simliklar monopodial shoxlangan daraxtlar bo lgan. Ulardan keyinchalik simpodial shoxlangan daraxtlar va nihoyat ko'p yillik va bir yillik o't o simliklar kelib chiqqan. Yopiq urug'Iilar nihoyatda hilma-xil ekologik sharoitiarga moslzishgan.
Tadrijiy rivojlanish jarayoni natijasida ular orasida nihoyatda hilma-xil hayotiy shakllar vujudga kelgan. Yopiq urug'lilarning qarag'aylarga nisbatan ancha murakkablashganligi kuzatiladi. Ularda mevabarglarning o'zaro qo'shilishi natijasida yangi organ urug'chi paydo bo'lgan.
Urug kurtak urug'chining ostki kengaygan qismi hisoblangan tugunchada joylashgan. Urug'lar meva yonligi ichida rivojlanadi, shuning uchun ham ushbu guruhdagi o'simliklar yopiq urug'lilar deb ataladi. Yopiq urug'lilar gulqo'rg’on ham yaxshi rivojlangan, ular changchilar va urug chilar himoya qilishi bilan birga changlatuvchi hashorotlami ham gulga jalb qiladi. Bundan tashqari yopiq urug'lilar suv o'tkazuvchi to’qimada haqiqiy naylaming vujudga kelishi turli sharoitlarda tarqalishida muhim ahamiyatga ega bo ladi
. Gulii o simliklar ham boshqa bo limlardagidek nasllar gallanishi kuzatilib, sporofot naslning nihoyatda takomillashganligi va gametofit nasllarining reduktsiyalanganligi bilan tavsiflanadi. Shuningdek faqat gulli o simliklarda qo sh urug'lanish hodisasi kuzatilib, bunda murtakning rivojlanishi bilan birga ozuqa zahirasi hisoblangan endosperm to qimasi ham shakllanadi.
Hozirgi davrda ko'pchilik sistematiklar (A.L. Taxatadjyan, 1970) gulli o simliklaming dastlabki vakillari tropik zonalaming tog li rayonlaridan kelib chiqqan deb hisoblaydi. Haqiqatdan ham hozirgi davrda yashayotgan gulli o simliklaming 120 000ga yaqin turi tropik o simliklardir. Subtropik turlar hamda mo ’tadil va sovuq iqlimli kengliklardagi turlar ham ko pchilikni tashkil etadi. Tropikdagi ko'pchilik o'simlik turlari daraxtlar hisoblanadi.
Shunday qilib, yopiq urug lilaming Yer yuzida keng va tez tarqalishi urug kurtakning himoyalanganligi mevaning kelib chiqishi, ko sh urug'lanish hodisasi, shuningdek urug chi va mevalaming va chang donachalaming tarqatuvchi, changlatuvchi - hashoratlar va qushlaming paydo bo'lishi va ulaming yalpi tarqalish davri yopiq urug'lilaming shakllangan davri bilan chambarchas bog'liq. Yopiq irug lilar Yer yuzida namlikning o zgarishi, yorug likning ortishi va havoning quruqligi kabi o zgarishlarga ancha moslashgan. Ular tashqi muhit sharoyitiga jaqshi moslashganligi uchun ham yorug lik energiyasidan to liq foydalanishi va o simliklar dunyosi vakillari orasida g olib guruh sifatida ajralgan.
Gulli o'simlikIar biosferada va inson hayotida nihoyatda katta ahamiyatga ega. Ular ko p miqdordagi S02 ni yutib, atmosferani 0 2 bilan boyitadi. Shuningdek iqlim va tuproq hosil bo'lish jarayonlariga ta’sir ko'rsatadi. Yopiq urug lilar ko'p miqdorda organik modda to'playdi. Organik moddalar hayvonlar va odamlar tomonidan foydalaniladi
. Yopiq urug'Iilarga deyarli barcha o'simliklar kiradi. Ular don-dukkakli, yong'oq mevali, savzavot, poliz, moy beruvchi, texnik va boshqa o'simIiklardir. Ular oziq-ovqat mahsulotlari, sanoat (to'qimachiIik, oziq-ovqat, qog oz, tibbiyot) uchun xom ashyo hisoblanadi. XX asming boshlarida olimlar tomonidagi turli xildagi yopiq urugli o simliklaming filogenetik ari yaratiladi. Hozirgi vaqtda nihoyatda hilma-xil tizimlari mavjud bo'Iib, ulaming birortasi ham ko pchilik tomonidan e ’tirof etilmagan.
Chet ellarda yopiq urug'lilaming Engler, Vettshteyn, Bessi va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan filogenetik tizimlaridan foydalaniladi. Hozirgi davrda keng foydalanilayotgan va ilmiyligi bilan ajralib turuvchi akademik A.L. Taxtadjyan tizimidir. Uning tizim XX asr filogenetik sistemalari yutuqlari, shuningdek chog'ishtirma morfologiya va gulli o'simliklaming sistematikasiga doir yangi kashfiyotlaming natijalari hisobga olingan.
Bularga tsitologiya boMimining yangiliklari, embriologiya, palinologiya ( chang donachalari va sporalarini o rganuvchi soha), biokimyo va boshqa sohalami ko rsatish mumkin.

A.L.Taxtadjyan fiologenetik tizim gulli o simliklar haqidagi euant nazariyasiga asoslangan.

Ushbu nazariyaga binoan yopiq urug'laming guli ochiq uruglam ing bennetitsimonlar qubbasi yigindisidan iborat bolib, gulli o'simliklam ing sodda va qadimgi vakillari magnoliyakabilar, ayiqtovonkabilar kabi ajdodchalaming vakillari hisoblanadi.