O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

6.3.2. Qirg’ichli konveyerlar 
Qirg’ichli konveyerlar (6.13-rasm, b) turli changsimon, donador va 
parchali materiallarni tashishda qo’llaniladi. 
Transportlash jarayonidagi katta ishqalanish va yeyilish bunday 
konveyerlarning tezligini, uzunligini va unumdorligini chegaralaydi; 
amalda tezligi 0,16-0,40 m/s, uzunligi 60-100 m va unumdorligi 50-
350 t/s –ni tashkil etadi.
Qirg’ichli konveyerlar ham plastinkali konveyerlar kabi tuzilgan, 
faqat bu mashinalarda to’shamalar o’rniga kurakchalar o’rnatilgan. 
Kurakchali konveyerlar yuklarni siljitishiga va tuzilishiga qarab ikki 
turga bo’linadi. Birinchi turga yaxlit sudraluvchi konveyerlar kiradi. 
Kurakchalar tezligi 0,1

0,4 m/s va ayrim hollarda 1,4 m/s gacha bo’ladi. 
Bu konveyerlar ham plastinkali konveyerlar kabi harakatlantiruvchi 4 va 
taranglovchi 2 yulduzchadan, ikki qator uzluksiz zanjir 3 va kurakcha 5 
dan iborat (6.13-rasm, b).
Qirg’ichli konveyerlarda zanjirlarni tarang ishlashi uchun, 
taranglovchi vintli qurilmadan foydalaniladi. Yuritma qismida esa 

---

84 
uzatish mexanizmi va yetaklovchi yulduzchalar o’rnatilgan, uzatish 
mexanizmida sinishni oldini olish uchun saqlagich mufta o’rnatilgan. 
6.4. Plastinkali konveyerni hisoblash asoslari
Tekis to’shamali bortsiz konveyer unumdorligi : 
U = 


0
1



м
SV
,
(6.80)
Bortli to’shama ishlatiladigan konveyerlarda 
U =





Bh
S
VP
M


0
1
,
(6.81)
bu yerda: S - materialning ko’ndalang kesim yuzasi, m
2
; 
V 
- 
to’shamaning harakatlanish tezligi, m/s; 
R
m 
- material zichligi, kg/m
3
; 
0 
- material g’ovakligi; 
B 
- to’shama kengligi, m; 
h 
- bortlar balandligi, 
m; 
=0,8 – material bilan to’ldirish koeffisienti. 
To’shamaning harakat tezligi amaliyotda 1,0 m/s ni tashkil etadi. 
Bunday tezlik tayinlanishi tortuvchi organ sifatida zanjirlar qo’llanishi 
va dinamik kuchlanishlarni kamaytirish bilan bog’liq. 
Qiya o’rnatilgan konveyerlar uchun maxsus unumdorlikni 
pasaytiruvchi koeffisient (K) kiritiladi (6.4-jadval). 
6.4– jadval 
Transporter o’rnatilish burchagi 
K 
10 gradusgacha
10 – 20 gradusgacha 
20 gradusdan yuqori
1,0 
0,9 
0,85 
To’shamalar kengligi amalda V = 400, 500, 650, 800, 1000, 1200, 
1400 va 1600 mm bo’ladi. 
Bortlar balandligini 6.5 –jadval yordamida aniqlanadi. 
6.5–jadval 
To’shama kengligi 
V, mm 
400 
500 
650 
800 
1000 1200 1400 1600 
Bortlar balandligi, 
h, mm 
100 
125 
160 
- 
- 
- 
100 
125 
160 
200 
250 
- 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
100 
125 
160 
200 
250 
320 
Plastinkali konveyer yuritma quvvati yukni jadallashtirishga, uni 
ko’tarishga va harakat paytidagi qarshiliklarni yengishga sarflanadi va 
quyidagi tenglama yordamida aniqlanadi: 



---

85 
N =


n
i
N
1
i
=




n
i
P
1
i
,
(6.82) 
Materialni jadallashtirish jarayonidagi tortish kuchi : 

R
j
= K
2
U (

-

0
) ,
(6.83)
bu yerda; K
2
=1,3

1,5 – materialning yuklash voronkasi devorlariga 
ishqalanishini ko’zda tutuvchi koeffisient; 

– to’shama tezligi , m/s; 

0
– yukning transporterga tushishining gorizontal qismi, m/s. 
Yuk va to’shamani vertikal bo’ylab harakatlanishidagi kuch: 

R
v
= (q
m
 + q
t
)

h , (6.84)
bu yerda: q
t
– 1 m to’shamaning zanjir bilan birga og’irligi, N/m. 
1 m to’shamaning zanjir bilan birga og’irligi quyidagicha 
aniqlanadi:
q
t
= 60 V + A , (6.85)
bu yerda: V – to’shama kengligi, m; 
A – 6.6 – jadval bo’yicha qabul qilinadigan koeffisient. 
6.6-jadval 
To’shama turi 
V kenglikdagi to’shama uchun A koeffisienti 
0,4 – 0,5 
0,65 – 0,8 
0,8 yuqori 
Engil 
O’rtacha 
Og’ir 
40 
60 
80 
70 
50 
110 
70 
100 
150 
Bortsiz to’shamalar uchun A koeffisienti miqdorini 10-15% 
kamaytiriladi. 
Engil turdagi to’shamalar donador va mayda parchali yuklar 
uchun, og’ir turdagi to’shamalar katta parchali va og’ir yuklar uchun, 
o’rtacha to’shamalar o’rtacha ko’rsatkichlarga ega bo’lgan yuklar uchun 
qo’llaniladi. 
Yukning bortlarga ishqalanish kuchi: 
R
b
= 
,
(6.86)
bu yerda:
f
– yukning bortlarga ishqalanish koeffisienti;
h
3
– bortning 
ishchi balandligi, m; 
l
– bortning uzunligi, m; 

– materialning to’kma 
og’irligi, kg/m
3
; 
K
g
= ( 

2
+ 1,2) / ( 1 + sin 

) – material donalari 
orasidagi ishqalanish natijasida yukning gorizontal yo’nalishdagi bosimi 
kamayishi koeffisienti (bu yerda: 
l
- konveyer to’shamasi tezligi, m/s; 

- tabiiy qiyalik burchagi, grad) . 
Yulduzchalar tayanchlaridagi qarshilik kuchlari: 

R
yu
 = (

R
max
 - R
0
) 0,07, (6.87) 
l
K
fh
г

2
3

---

86 

R
max
– zanjirlarning statik taranglanish kuchi, u quyidagicha 
aniqlanadi: 

R
max
=1,05

R
0 
+K
4

(q
m
+q
t
)L
g
 + q
t
 L
x 

 

 (q
m
 + q
t 
) H

, (6.88) 
bu yerda: R
0
= 2000 N – zanjirning dastlabki tarangligi; L
g
– zanjirning 
yuklangan qismining gorizontal qismi uzunligi, m; L
x
– zanjirning 
yuklanmagan qismi uzunligi, m; K
4
– qarshilik koeffisienti (6.7 –
jadvaldan aniqlanadi). 
Zanjirlar uchun K
4
koeffisienti 
6.7 –jadval 
Transporter ishlash 
sharoitlari 
K
4
koeffisienti 
Sirpanish 
podshipniklarda 
Dumalash
podshipniklarda 
Yaxshi 
O’rtacha 
Og’ir 
0,08 
0,10 
0,13 
0,02 
0,03 
0,045