O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi guliston davlat universiteti san`atshunoslik fakulteti

1	Silindr tishli uzatma	A
Uzatma g‘ildiraklarining vali o‘zaro kesishuvchi bo‘lganda ushbu uzatmadan foydalaniladi.
2	Konus tishli uzatma	B	Valdagi aylanma harakatni ilgarilanma harakatga (yoki aksincha) aylantirib berishda ushbu ilashmadan foydalaniladi.
3	Chervyakli ilashma	C	Uzatma g‘ildiraklarining vali o‘zaro parallel bo‘lganda ushbu uzatmadan foydalaniladi.
4	Reykali ilashma	D	Uzatma g‘ildiraklarining vali o‘zaro chalmashuvchi bo‘lganda ushbu ilashmadan foydalaniladi.
Javob: 1- 2 - 3 - 4 -

To‘g‘ri javobi:

Javob:

1-C

2 -A

3 - D

4 - B

2. 
   Rasmda berilgan silindrik tishli g‘ildirakning elementlariga mos raqamlarni aniqlang va yozing.
   

To‘g‘ri javobi:


III.O‘quvchi va talabalarning bilimlarni amalda qo‘llash o‘quv maqsadiga erishilganlik darajasini nazorat qilish va baholashda foydalaniladigan nostandart test topshiriqlari.
1. Silindr tishli g‘ildirakning parametrlari mazmuniga mos keladigan formulalarni aniqlang va har bir formula ostiga mos raqamlarni yozing.
tish moduli; 2) tish balandligi; 3) bo‘luvchi aylana diametri; 4) cho‘qilar aylanasi diametri; 5) botiqlar aylanasi diametri; 6) g‘ildirak gupchagi diametri; 7) g‘ildirak eni; 8) g‘ildirak gupchagi eni.

da=d+2xm	Dct=1,6^xDb	d=m ^xz	df=d-2,5m
Lct=1,5^xDb	b (6-8)m	h=ha+hf	m=Pt/n.

Javobi:

da=d+2^xm	Dcti=1,6xDbi	d=m xz	df=d-2,5m
4	6	3	5
^LCT1 = ^1,5x^DB1	b (6-8)m	h=ha+hf	m=Pt/n.
8	7	2	1

6. 
   Uzatma turlarining mos raqamlarini jadvalning o‘ng tomoniga yozing.
   

1. 
   friksion uzatma;
   
2. 
   zanjirli uzatma;
   
3. 
   silindr tishli uzatma;
   
4. 
   xrapovikli ilashma;
   
5. 
   reykali ilashma;
   
6. 
   tasmali uzatma;
   
7. 
   chervyakli ilashma;
   
8. 
   konus tishli uzatma.
   

G‘ildiraklarning o‘zaro vaziyatiga ko‘ra uzatma turlari	Javob raqamlari
G‘ildiraklar o‘qi orasidagi masofa yaqin bo‘lganda qo‘llaniladigan uzatmalar	1, 3, 4, 7, 8
G‘ildiraklar o‘qi orasidagi masofa uzoq bo‘lganda qo‘llaniladigan uzatmalar	2, 6
Harakatni o‘zgartirib berishda qo‘llaniladigan uzatma	5

Javobi:

G‘ildiraklarning o‘zaro vaziyatiga ko‘ra uzatma turlari	Javob raqamlari
G‘ildiraklar o‘qi orasidagi masofa yaqin bo‘lganda qo‘llaniladigan uzatmalar	1, 3, 4, 7, 8
G‘ildiraklar o‘qi orasidagi masofa uzoq bo‘lganda qo‘llaniladigan uzatmalar	2, 6
Harakatni o‘zgartirib berishda qo‘llaniladigan uzatma	5

2. 
   O‘quvchi va talabalarning tahlilga oid o‘quv maqsadiga erishilganlik darajasini nazorat qilish va baholashda foydalaniladigan nostandart test topshiriqlari
   

1. Quyidagi beriladigan fikrlarning qaysilari to‘g‘ri?
A. Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro parallel bo‘lsa silindrik tishli uzatmalardan foydalaniladi.
B. Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro kesishuvchi bo‘lsa chervyakli ilashmalardan foydalaniladi.

4. 
   Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro parallel bo‘lsa konus tishli uzatmalardan foydalaniladi.
   
5. 
   Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro kesishuvchi bo‘lsa konus tishli uzatmalardan foydalaniladi.
   
6. 
   Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro chalmashuvchi bo‘lsa chervyakli ilashmalardan foydalaniladi.
   
7. 
   Agar aylanma harakatni ilgarilanma harakatga o‘zgartirish kerak bo‘lsa (yoki aksincha) reykali ilashmalardan foydalaniladi.
   
8. 
   Agar g‘ildiraklar o‘qlari o‘zaro chalmashuvchi bo‘lsa reykali ilashmalardan foydalaniladi.
   

Javob:
T o‘g‘r i javob: A, E, F, G.

2. 
   Konus tishli g‘ildirakning parametrlari formulalarini uning mazmuni bilan juftlang.
   

№	Amallarning ta'rifi	№	Amallar
1	Tish kallagi	A	d1=mz1
2	Tish oyog‘i	B	Dct=1, 7Db
3	Tish balandligi	D	Lct=1,3Db
4	Bo‘luvchi aylana diametri	E	ha=m
5	G‘ildirak eni	F	hf=1,2m
6	Gupchak diametri	G	d=2,5*m
7	Gupchak eni	H	h=ha+hf
8	Bo‘luvchi konus burchagi	I	b==0,3Re
Javob: 1 - 2 - 3 - 4 -		5 - 6 - 7 - 8 -

To‘g‘ri avob:

1 - E

2 - F

3 - H

4 - A

5 - I

6 - B

7 - D

8 - G

2. 
   Tushirib qoldirilgan so'zlarni yozing.
   

1. 
   Bir valdagi aylanma harakatni ikkinchi valga o‘tkazib berishda yoki aylanma harakatni ilgarilanma harakatga (yoki aksincha) o‘zgartirib berishda lardan foydalaniladi.
   
2. 
   Odatda tezlik va shunga mos holda burovchi momentni o‘zgartirib, harakat
   

uzatishga mo‘ljallangan mexanizmga deyiladi.

3. 
   Harakatni beruvchi val - , harakatni oluvchi val -
   

deb ataladi.

4. 
   Agar vallar o‘zaro parallel joylashgan bo‘lsa, u holda aylanma harakat lar yordamida uzatiladi.
   

To‘g‘ri javob:

3. 
   Tushirib qoldirilgan so'zlarni yozing.
   

1) Bir valdagi aylanma harakatni ikkinchi valga o‘tkazib berishda yoki aylanma harakatni ilgarilanma harakatga (yoki aksincha) o‘zgartirib berishda uzatmalardan foydalaniladi.

1. 
   Odatda tezlik va shunga mos holda burovchi momentni o‘zgartirib, harakat uzatishga mo‘ljallangan mexanizmga uzatma deyiladi.
   
2. 
   Harakatni beruvchi val - yetakchi val, harakatni oluvchi val - yetaklanuvchi val deb ataladi.
   
3. 
   Agar vallar o‘zaro parallel joylashgan bo‘lsa, u holda aylanma harakat si lin d rik tis hli g‘ild iraklar yordamida uzatiladi.
   

3. 
   O‘quvchi va talabalarning bilimlarni sintezlash o‘quv maqsadiga erishilganlik darajasini nazorat qilish va baholashda foydalaniladigan nostandart test topshiriqlari
   

Parametrlari (modul m=4 mm, shesternya tishlari soni z1=20, g‘ildirak
tishlari soni z2=40, tishli g‘ildirakning eni b=24 mm, val uchun teshik diametri: shesternyada DB1=25 mm, g‘ildirakda DB2=30 mm.) berilgan silindrik tishli uzatmaning ishchi chizmasi qanday ketma-ketlikda bajarilishini aniqlang.

1. 
   Silindrik tishli g‘ildirak va shesternyadagi tishlar soni taqqoslanadi.
   
2. 
   Tishli g‘ildirak va shesternyaning boshqa parametrlari formulalar vositasida aniqlanadi.
   
3. 
   G‘ildirakning dastlab, frontal proyeksiyasi chiziladi.
   
4. 
   Avval o‘q chiziqlari chiziladi. O‘q chiziqlari orasidagi aw masofa belgilanadi. Keyin boshlang‘ich aylanalar (d1 va d2), tishlar cho‘qqilari aylanalari (da1 va da2) va tishlar botiqlari aylanalari (df1 va df2) chiziladi.
   
5. 
   Balandlik, uzunlik va kenglik o‘lchamlari qo‘yiladi.
   
6. 
   Bog‘ lovchi chiziqlar orqali g‘ ildirakning frontal proyeksiyasida tish chegaralari aniqlanadi (8. 30-chizma, b). Tish g‘ ildiragining eni chiziladi (b=24 mm). Tishli g‘ildirak chambaragining qalinligi chiziladi (ф=10 mm). So‘ngra disk qalinligi chiziladi (d₂=12 mm). Frontal proyeksiyada g‘ildirak gupchagining tashqi diametrlari aylanalari chiziladi (DCT1=40 mm; DCT2=48 mm). Keyin gupchak uzunligi chiziladi (LCT1=38mm; LCT2=45 mm).
   
7. 
   Asosiy yozuv o‘rni chiziladi.
   
8. 
   Val diametri bo‘yicha aylana chiziladi (DB1=25 mm; DB2=30 mm). Shponka ariqchasidagi bsh, t1 masofalarning o‘ lchamlari chizmachilik ma'lumotnomasidan olinadi va uning proyeksiyalari bajariladi. G‘ildirakdagi val uchun teshikda faskalar bajariladi. Shponkali birikmaga mahalliy qirqim beriladi.
   
9. 
   Silindrik tishli g‘ildirak chizmasida chiziqlar mos ravishda qalinlashtiriladi, ya'ni, tish cho‘qqilarining aylanasi asosiy yo‘g‘on tutash chiziqda, bo‘luvchi aylana ingichka shtrix-punktir chiziqda chiziladi. Botiqlar aylanasi qirqimda
   

asosiy yo‘g‘on tutash chiziqda, profilida esa ingichka tutash chiziqda tasvirlanadi. G‘ildirakning boshqa ko‘rinarli elementlari ham asosiy yo‘g‘on tutash chiziqda chiziladi va chizma taxt qilinadi.