O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

16.6. Nazorat uchun savollar 
1.
Rul boshqarmasining zaruriyati nimadan iborat? 

---

76 
2.
Rul boshqarmasining vazifasi va asosiy qismlari. 
3.
Avtomobilni burish qanday usullar bilan amalga oshiriladi? 
4.
Rul trapetsiyasining vazifasini ayting? 
5.
Rul mexanizmining vazifasi nima? 
6.
Rul mexanizmining uzatish soni deb nimaga aytiladi? 
7.
Rul yuritmasining uzatish soni nimani bildiradi? 
8.
Boshqariluvchi g‘ildiraklarni stabillash deb nimaga aytiladi? 
9.
Rul mexanizmining turlarini ayting. 
10.
Rul trapetsiyasi nimalardan tashkil topgan? 
11.
Kuchaytirgichning vazifasi nimadan iborat? 
12.
Rul kuchaytirgichi qanday qismlardan tashkil topgan? 

---

77 
17 – LABORATORIYA ISHI 
 
TORMOZ BOSHQARMASI TUZILISHINI O‘RGANISH
 
17.1. Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad: 
Tormoz boshqarmasining umumiy tuzilish va ishlash prinsipi 
bilan tanishish. Tormoz mexanizmi va yuritmasining vazifasi, tuzilish, 
ishlashi va ularning konstruksiyalarini o‘rganish.
 
17.2. Ish bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar 

Avtomobilning tekis yoki o‘zgaruvchan tezlikda shig‘ov bilan 

balandlikka va inersiya kuchi bilan pastlikka harakatlanish hollari 
uchraydi. Avtomobil harakatlanishining hamma hollarida, vaziyatga 
qarab, sekinlatish yoki to‘xtatish va to‘xtatilgan avtomobilni o‘z 
holatida qo‘zgatmasdan saqlab turish kerak bo‘ladi. Shu maqsadda har 
bir avtomobilda, albatta ikkita: ish va to‘xtatib turish tormoz tizimi 
bor. Avtomobillarning og‘ir va o‘ta og‘ir ko‘taruvchi modellarida esa 
qo‘shimcha, yordamchi va avariya tormoz tizimlari ham bo‘lib, 
ularning har biri ma’lum vaziyatda o‘z vazifasini bajaradi. Shu nuqtai 
nazardan qaralganda avtomobil yoki avtotransport vositasini 
tormozlash vazifasini bajaruvchi tizimlar yig‘indisiga tormoz 
boshqarmasi deb yuritiladi.
Tormoz tizimining ishlashi uchun kerakli bo‘lgan energiya bilan 
ta’minlovchi tuzilmalar yig‘indisi energiya manbai deb ataladi. 
Energiya manbaidan tormoz mexanizmlariga energiya uzatuvchi 
tuzilmalar yig‘indisi tormoz yuritmasi deb ataladi.
Avtomobilning harakatlanishiga majburiy qarshilik ko‘rsatish va 
qarshilik kuchini o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan tuzilma tormoz 
mexanizmi deb ataladi. Zamonaviy avtomobillarning ishchi, 
yordamchi va to‘xtatib turish tormoz tizimlarida tormoz mexanizmi 
sifatida friksion tuzilmalar ishlatiladi. 

---

78 
17.1 – rasm. Avtomobil ishchi tormoz tizimining prinsipial sxemasi:
1 – tormoz diski; 2 – oldingi tormoz mexanizmining skobasi;
3 – tormoz yuritmasining oldingi konturi; 4 – asosiy tormoz silindri;
5 – tormoz suyuqligi bachogi; 6 – vakuum kuchaytirgich; 8 – tormoz 
pedali; 10 – orqa g‘ildiraklar tormoz kolodkalari; 11 – orqa g‘ildirak 
tormoz mexanizm silindrlari; 12 – tormoz yuritmasining orqa konturi; 
16 – to‘xtatib turish tormoz tizimi troslari; 19 – to‘xtatib turish tormoz 
tizimi richagi; 22 – oldingi g‘ildiraklar tormoz mexanizm kolodkalari.