O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KIRISH
“Avtotransport vositalarining tuzilishi” fani umumkasbiy fanlar blokiga kiritilgan fan hisoblanadi va 2-kursda o‘qitiladi. “Avtotransport vositalarining tuzilishi” fani boshqa ixtisoslik fanlarining nazariy va uslubiy asosini tashkil qilib, o‘z rivojida aniq yo‘nalishdagi mutaxassislik fanlari uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi va talabalarga avtotransport vositalarining tasnifi, tuzilishi, agregatla- nishi, uzel-mexanizmlarining vazifasi, rostlanishlari bo‘yicha bilimlarning nazariy asoslarini, qism va uzellarda sodir bo‘luvchi jarayonlar va qonuniyatlar tamoyillarini o‘rgatish hamda ularni amaliyotda tatbiq etish ko‘nikmasini hosil qiladi. O‘quv-uslubiy ko‘rsatmalarda avtotransport vositalarining tasnifi, tuzilishini o‘rganish bo‘yicha laboratoriya ishlari aks etgan bo‘lib, ushbu laboratoriya ishlarining mavzusi 5610100 – Xizmatlar sohasi (avtomobil transporti) yo‘nalishi uchun tuzilgan fanning namunaviy o‘quv dasturiga binoan tuzilgan. 4 1 – LABORATORIYA ISHI AVTOMOBILNING UMUMIY TUZILISHINI O‘RGANISH 1.1. Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad: Avtomobilning umumiy tuzilishi, tasniflanishi, belgilanishi va texnikaviy asosiy ko‘rsatkichlari bilan tanishish. 1.2. Ish bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar Avtomobil – o‘zi harakatlanuvchi (avto-grekcha o‘zi, mobil- lotincha harakatlanuvchi) degan ma’noni bildiradi. Avtomobil – quruqlikda harakatlanuvchi transport vositasi bo‘lib, mustaqil energiya manbaiga ega bo‘lgan dvigatel bilan jihozlangan hamda katta qulaylik va xavfsizlikka ega bo‘lgan holda relssiz yo‘llarda yuk va yo‘lovchilarni tashishga yoki o‘ziga o‘rnatilgan qurilmalar yordamida maxsus ishlarni bajarishga mo‘ljallangan g‘ildirakli mashinadir. Avtomobillar vazifasiga ko‘ra transport, maxsus va poyga avtomobillariga bo‘linadi. Transport avtomobillariga passajir, yuk va yuk-passajir avtomobillari kiradi. Zamonaviy avtomobil juda murakkab mashina bo‘lib, u bir biriga bog‘liq holda ma’lum bir vazifani bajaruvchi bir necha mexanizm va qismlardan tashkil topgan. Ko‘pchilik avtomobillarning umumiy tuzilishi sxemasi, ularning mexanizm va tizimlarining ishlash prinsipi va ish sharoiti bir-biriga o‘xshash. Shu sababli avtomobilning umumiy tuzilishini o‘rganish uchun ba’zi soddalashtirishlar kiritamiz. Umuman olganda avtomobil detallar, uzellar, mexanizmlar, agregatlar va tizimlar yig‘indisidan iborat. Detal – mexanizm va mashinalarning yigish operatsiyalarisiz tayyorlangan ayrim-ayrim qismlari (masalan, bolt, porshen barmog‘i, shesterna va h.k.). Uzel – bir necha detallarning mashinada ma’lum mustaqil vazifani bajaruvchi birikmasi. Mexanizm – harakatni ma’lum tartibda uzatuvchi va o‘zgartiruvchi tuzilma. 5 Agregat – bir necha tuzilmalarni bir butun qilib birlashtirgan qurilma. Tizim – bitta umumiy vazifani bajaradigan qismlar yig‘indisi (masalan, ta’minlash tizimi, moylash tizimi yoki sovitish tizimi va h.k.). Avtomobil kostruktiv xususiyatlari va vazifalaridan qat’iy nazar, asosiy uch qismdan iborat: kuzov, dvigatel va shassi. Avtomobil kuzovi yuk tashish va passajirlarni joylashtirish vazifasini bajaradi. Ko‘pchilik yengil avtomobil va avtobuslar kuzovlarining qattiq va puxta ishlangan asosi rama vazifasini o‘taydi. Bunday kuzovlar ko‘taruvchi kuzov deb ataladi. Yuk avtomobillarining kuzov qismida yuk tashishga mo‘ljallangan platformadan tashqari, haydovchining kabinasi ham bo‘ladi, u dvigatelning orqasida (GAZ-53A, ZIL-130) yoki dvigatelning ustida (GAZ-66, MAZ-500A, KamAZ) joylashadi. Dvigatel – avtomobilning harakatlanishi uchun zarur bo‘lgan mexanik energiya hosil qiluvchi manba bo‘lib xizmat qiladi. Mexanik energiya esa dvigatelda yonilg‘i yonishi natijasida hosil bo‘ladigan kimiyoviy energiyaning issiqlik energiyasiga aylanishi natijasida hosil bo‘ladi. Dvigateldan olingan mexanik energiya bir qator mexanizm va agregatlar orqali yetakchi g‘ildiraklarga yetkazib beriladi. Zamonaviy avtomobillarda, asosan, porshenli ichki yonuv dvigatellari o‘rnatiladi (karbyuratorli yoki siqish natijasida o‘z-o‘zidan alangalanuvchi dizel dvigatellari). Shasssi – avtomobilning asosi bo‘lib, uch guruh mexanizm va tizimlarni o‘z ichiga oladi. Kuch uzatmasi, yurish qismi va boshqarish tizimi. Kuch uzatmasi dvigatel validan kelayotgan burovchi momentni o‘zgartirilgan holda yetakchi g‘ildiraklarga uzatib beradi. Kuch uzatmasiga quyidagi mexanizm kiradi: ilashish muftasi, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma, asosiy uzatma, differensial va yarim o‘qlar. Yurish qismi avtomobilning ilgarilanma harakatlanishini ta’minlaydigan aravadan tashkil topgan. Uning asosi bo‘lib rama xizmat qiladi. Ramaga esa avtomobilning barcha mexanizm va tizimlari o‘rnatiladi. 6 1.1 - rasm. Avtomobilning umumiy tuzilishi: 1-dvigatel; 2-old o‘q; 3-old osma; 4-old tormoz mexanizmi; 5-old g‘ildirak; 6-ilashish muftasi; 7-uzatmalar qutisi; 8- kardan uzatma; 9- asosiy uzatma; 10- , 11-orqa o‘q; 12-orqa ko‘prik; 13- orqa tormoz mexanizmi; 14-orqa g‘ildirak; 15-rul chambaragi; 16-rul mexanizmi; 17-rul vali; 18-rul trapetsiyasi; 19-rama. Boshqarish tizimi avtomobilni harakat yo‘nalishini o‘zgartirish, sekinlashtirish va to‘xtatish uchun xizmat qiladi. Boshqarish tizimi ikkita aloxida tizimlardan: rul boshqarmasi va tormozlash tizimidan iborat. Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|