O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Jizzax viloyati Do‘stlik Abu Ali ibn Sino nomidagi jamoat salomatligi texnikumi

Mikstura suspenziyalarni saqlash va berish
Mikstura suspenziyalar faqat yangi tayyorlanib bemorga beriladi. Hamma turdagi suspenziyalarga «Ishlatishdan oldin chayqatilsin» degan yorliq yopishtiriladi. Bemorga beriladigan idish rangsiz shishadan tayyorlangan bo‘lib, chayqatilganda undagi hosil bo‘lgan narsani ko‘rish mumkin bo‘ladi. Mikstura suspenziyalar salqin joyda saqlanadi.
To‘g‘ri tayyorlangan va saqlangan miksturalar o‘z dispersligini ko‘rsatilgan bir necha kun davo‘lida (3-4 kun) yo‘qotmaydi.
Suspenziyalar sifatini baholash
Resuspendirlanish. Suspenziya 24 soatdan so‘ng 15-20 soniya chayqatilganda, 3 sutkadan so‘ng esa 40-60 soniya chayqatilganda o‘zining asl holini tiklashi, ya’ni zarrachalar bir xilda tarqalishi Iozim.
Dispers faza zarrachalarining bir xilligi. Zarrachalar o‘chami mikroskopda ko‘rilganda, ularning o‘chami xususiy maqolada ko‘rsatilgan darajadan oshib ketmasligi kerak


Mavzu: Emulsiyalar
Reja:
1.Emulsiyalar qadimgidori turi.
2.Emulsiyalarningturlari: suvdagi-moy (S/M,) vamoydagi-suv(M/S) tipidagi emulsiyalar.
3. Emulsiyalarning turg‘unligi va qatlamlarga ajralishi
Emulsiyalar hosil bo‘lishidagi asosiy masalalardan biri agregat turg‘unlikni o‘rganishdir. Emulsiyalarda agregat turg‘unlik bu har to‘onlama dispers sistema bo‘Iib, dispers faza, dispersion muhitda ko‘proq vaqt ichida bir xilda muallaq tarqalishdir. Bunda asosan har bir zarracha alohida koagulatsiya holatisiz yoki koalcssensiyasiz cho‘kmaga tushadi. Dorixonada tayyorlanadigan emulsiyalarning hosil bo‘lishida agrcgat turg‘unlik asosiy hisoblanganligi uchun emulsiya hosil bo‘lish nazariyasidagi ba'zi bir masalalarga to‘xtalib o‘tamiz.
Emulsiyalar
Xususiyatiga va eng asosiy agregat turg‘unligiga qarab, cmulsiyalar ikkiga bo‘lmishi mumkin: suyultirilgan va konsentrlangan. Suyultirilgan cmulsiyalarda dispers fazaning hajmi (yog‘ yoki suv) 0,1% dan oshmaydi. Aniqlanishicha, suyultirilgan emulsiyalarda osilgan zarrachalarni elektr zaryadi yordamida stabillash asosiy o‘illardan biridir, yoki suyultirilgan emulsiyalar kolloid zoliga o‘xshashdir. Tibbiyotda ishlatiladigan emulsiyalarga konsentrlangan emulsiyalar kiradi. Undagi dispcrs fazaning miqdori 5% dan oshiq. Bu sistemadagi stabillash - (turg‘unligini oshirish) holati kolloid eritmalardan birmuncha farqlanadi. Dispers fazada zarrachalarning elektr zaryadi - emulsiyalarda ikkinchi oTinda turadi. Agarda o‘simlik moyi va suv teng hajmda olinib aralashtirilsa, disperslanish nazariy jihatdan bir xil bo‘Iib, bir vaqt- ning o‘zida ikkala turdagi m/s va s/m cmulsiyasi hosil bo‘ladi. Bu holat bir fazaning ikkinchi fazadan oshiqroq turg‘unligiga bog‘liq. Bu konsentrlangan emulsiyalarning suyultirilgan cmulsiyalardan birinchi farqi hisoblanadi Ikkinchi farqi shundaki, konsentrlangan emulsiyalar ikki xil toza suyuqlikdan tashkil topgan bo‘lifa, dispergirlashni to‘xtatish bilan bu sistemaning butunlay turg‘unligi buzilib bo‘laklarga bo‘linadi. Bu holatning turg‘unligini oshirish va dispers sistemadagi to‘lchilar bir- biri bilan yopishib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun uchinchi bir modda qo‘shiladi.
Bunday modda dispers fazadagi to‘lchilarning qo‘shilib ketmas- ligiga va turg‘un bo‘lmagan emulsiyalarni turg‘un emulsiyalarga o‘tishi- ga - cmulgirlanishiga olib keladigan modda hisoblanib bu moddalar emulgatorlar deyiladi. Emulgatorlar xossalariga ko‘ra har xil bo‘ladi: biri emulsiyani moyni suvdagi turini turg‘unligini oshirsa, boshqasi suvni moydagi cmulsiyasini barqarorligini kuchaytiradi. Faol emulgatorlar yordamida yuqori konsentrlangan emulsiyalar hosil qilish mumkin. Masalan: 99% 1i benzol va 1% li natriy oleat tuzi critmasidan moyning suvdagi (m/s) yuqori konsentrlangan emulsiyasi hosil qilingan. Bunda dispersion muhit yupqa pardadan iborat bo‘lib (qalinligi atigi 10 mkm ga yaqin) shaklini yo‘qotayotgan yog‘ to‘lchilarining o‘rtasida joylashgan. Bunday emulsiyalar studen holatida bo‘lib, ulami pichoq bilan kcsish mumkin.
Emulsiyalarni agregat turg‘unligi va emulsiyalash qoidasi:
E = o • s
bu E - cmulsiya hosil qilish uchun sarf bo‘lgan energiya (n/m); o - emulsiya zarrachalari yuzasining umumiy yig‘indisi (m2); s - sirt taranglik kuchi (n/m).
Agregat turg‘unlikka ega bo‘lgan emulsiyalarni tayyorlashda (konsentrlangan emulsiya nazarda tutiladi) shu xildagi aralashmalar uchun to‘la faol emulgatorlar topish kerak. Emulsiyalarning tayyorlanishi har doim mcxanik energiyani sarf bo‘lishi bilan bog‘iqdir.
Emulsiyalarning hosil bo‘lishi zarrachalar sonini oshishi va shu barobarida yangi yuza hosil bo‘lishi bilan bog‘iq jarayon hisoblanadi.
Emulsiya hosil bo‘lishida sarflangan quvvati esa ana shu yuza va sirt taranglik kuchi bilan bog‘iqdir.
Formuladan ma’lumki, fazaning sirt taranglik kuchi qancha katta bo‘lsa, undagi crkin sirt energiyasining kuchi shuncha ko‘p bo‘ladi, emulsiya hosil qilishda sarflangan quvvati ko‘payadi. Bunday holat termodinamik jihatdan barqaror bo‘lmay, o‘z-o‘zidan sistcmadagi erkin zahira energiyasini kamaytirish to‘oniga siljitadi.
Amalda bu holat to‘lchilarning bir-biri bilan birlashib, o‘z-o‘zidan yiriklashishiga sabab bo‘ladi. Yiriklashish natijasida emulsiyalarning toiiq buzilishi va ikki qavatga ajralishi yuz bcradi. Emulsiyalarni alohida mayda zarrachalar holida agrcgat turg‘unligini saqlash uchun dispcrs holatda saqlash kerak. Buning uchun csa sirt taranglik va ayniqsa, crkin sirt cnergiya birmuncha kamaytirilishi zarur.
Amaliyotda bu vazifa suyuqliklardagi sirt taranglikni kamaytira- digan, suyuqliklar sathida mustahkam himoya parda hosil qila oladigan moddalar yordamida amalga oshiriladi. Bunday moddalar sirt-faol moddalardir (SFM). Misol orqali tushuntirilganda: benzolni suv bilan aralashmasida E = 35 dina/sm bo‘lsa, emulsiya tez qatlamlarga ajraladi. E=J0 dina/sm bo‘lganda cmulsiya hosil qilish osonlashadi. E-l dina/ sm bo‘lsa aralashma o‘z-o‘zidan emulgirlanib, hosil bo‘lgan emulsiyaning turg‘unligi bir necha marta oshadi. Sirt-faol modda - emulgator clcktrolit bo‘lsa, dispers fazadagi zarrachalarning ustki qismida ikki qavatli clcktr qatlamini hosil qiladi va barqarorligini oshiradi.
Sirt-faol moddalar cmulgatorlar faza sathidagi moy-suv sirt oralig‘idagi erkin kinetik energiyam kamaytiradi va sistcma turg‘unligini ta'minlaydi.
Bu holat dispers fazada yopishgan cmulgatordan hosil bo‘lgan, himoya qavat, ya'ni sirt-faol modda qavati xususiyatiga bog‘iq. Emul- gatorlar molekulasi yoki mitsellasi faza chegarasida tartibli ravishda chcgaralangan chizma bir yoki bir nccha qator bo‘lib joylashadi. Mitscllalar joylanishi shu emulgator molekulasi tarkibidagi funksional kimyoviy guruhlar xossasiga bog‘iq. Bu guruhlar gidrofil xossaga ega bo‘lsa, mitscllalarning ana shu guruhlari suvda eriydi va suv bilan yaxshi aralashadi. Natijada suv emulgirlangan zarrachalar - mitsellalar bilan yaxshi aralashadi. Emulgator yaxshi eriydigan suyuqlik dispersion muhit hisoblanadi. Shunday qilib turg‘un m/suvdagi emulsiyasini hosil qilish uchun gidrofil xossasi bo‘lgan, suvda yaxshi eriydigan va yog‘ to‘lchilari sathini o‘rab ustida himoya parda hosil qila oladigan emulgator kerak, Suvning yog‘dagi emulsiyasini hosil qilish uchun olcofil yoki yog‘da yaxshi criydigan emulgator zarur. Dispcrs fazadagi to‘lchilarning katta- kichikligi sarflangan energiyaning miqdoriga, ikki faza o‘rtasidagi sirt taranglik kuchini pasayishiga bog‘iq. Ayniqsa, go‘ogenizatsiya usuli bilan cmulsiya tayyorlashda katta mexanik kuch sarflansa turg‘un emulsiya hosil qilish mumkin. Go‘ogenizatsiya usulida emulsiyani faqatgina dispersligi oshmasdan, uning turg‘unligi ham oshadi.