Oʻzbeкiston respubliкasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Kadirov axborot texnologiyalari

Viruslarga qarshi kurashish usullari.
Hozirgi kunda 
kompyuter viruslarini aniqlash va ulardan himoyalanish uchun 
maxsus dasturlarning bir necha xillari ishlab chiqilgan boʻlib bu 
dasturlar kompyuter viruslarini aniqlash va yoʻqotishga imkon 
beradi. Bunday dasturlar virusga qarshi dasturlar yoki 
antiviruslar
deb 
yuritiladi. 
Antivirus 
dasturlariga 
Kaspesky, 
Drweb, 
EsetNod32, Avast, Avira va boshqa dasturlarini kiritish mumkin. 
Umuman barcha virusga qarshi dasturlar zaharlangan dasturlar va 
yuklama sektorlarning avtomatik tarzda tiklanishini ta’minlaydi. 
Drweb 
Avast 
Kaspesky 
Avira 
EsetNod32 
8.12-rasm. Antivirus dasturlari 
Viruslarga qarshi kurashishning asosan quyidagi usullari 
mavjud: 
1. Muntazam profilaktika ishlarini, ya’ni virusga tekshiruv 
ishlarini olib borish. 
2. Taniqli virusni zararsizlantirish. 
3. Taniqli boʻlmagan virusni zararsizlantirish. 
Axborot hujumlari va undan saqlanish qoidalari.
Xujum 
tushunchasi – buzgʻunchining biror bir maqsad yoʻlida axborot 
kommunikatsiya tizimlarining mavjud himoyalash tizimlarini 
buzishga qaratilgan harakati. Axborot hujumlari odatda 3 ga 
boʻlinadi: 
1.
Obyekt haqida ma’lumotlar yigʻish (razvedkalash) hujumi. 
2.
Obyektdan foydalanishga ruxsat olish hujumi. 
3.
Xizmat koʻrsatishdan voz kechish hujumi. 
Axborot hujumlaridan saqlanishda birinchi navbatda axborot 
kommunikatsiya tizimi obyektlariga qilinayotgan hujumlarni topib 
olishda qoʻllaniladigan mexanizm va vositalarni qoʻllash kerak. 
Bularga tarmoqlararo ekran (Firewall) va hujumlarni aniqlash 
(IDS) vositalarini misol tariqasida keltirish mumkin. 
276

---

Elektron raqamli imzo. 
Elektron hujjat Oʻzbekiston 
Respublikasining “Elektron hujjat aylanishi toʻgʻrisida”gi 2004-yil 
29-apreldagi 611-II son Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi. 
Elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan 
tasdiqlangan va elektron hujjatning uni identifikatsiya qilish (tanib 
olish) 
imkoniyatini 
beradigan 
boshqa 
rekvizitlariga 
(ma’lumotlarga) ega boʻlgan axborot elektron hujjatdir. 
Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari 
xizmatlaridan, hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan 
holda yaratiladi, ishlov beriladi va saqlanadi.
Elektron hujjat almashish tizimlarida hujjatlarni uzatish juda 
tezkor amalga oshiradi. Imzo – hujjatning haqiqiyligini va 
yuborgan jismoniy shaxsga tegishli ekanligini tasdiqlaydigan 
insonning fiziologik xususiyati. Imzo orqali insonning shaxsi, 
hamda u yozgan hujjatning haqiqiyligi aniqlanadi. 
Muhr – hujjatning haqiqiyligini va biror bir yuridik shaxsga 
tegishli ekanligini tasdiqlovchi isbotdir. Muhrlar oʻzining alohida 
shakliga ega boʻlib, asosan hujjatlarning va undagi imzolarning 
aslligini tasdiqlaydi.
 
Elektron raqamli imzo Oʻzbekiston Respublikasining “Elektron 
raqamli imzo toʻgʻrisida”gi 2003-yil 11-dekabrdagi 562-II son 
Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi. 
Elektron raqamli imzo – elektron hujjatdagi mazkur elektron 
hujjat axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan 
foydalangan holda maxsus oʻzgartirish natijasida hosil qilingan 
hamda, elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida elektron 
hujjatdagi axborotda xatolik yoʻqligini aniqlash va elektron raqamli 
imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini 
beradigan imzo; 
Elektron raqamli imzo – xabar yoki hujjat yaxlitligini va 
muallifining xaqiqiyligini tekshirishda qoʻllaniladigan va shaxs 
imzosini toʻlaligicha oʻrnini bosa oladigan hujjatga tegishli 
isbotdir.