O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

1-masala
[2]:
Richag-poʻlzunli mexanizm dastagiga F=800 
N 
kuch ta’sir etadi 
(2.46,a-shakl). Agar mexanizmning oʻlchamlari 2DB=BE= 0,4 m va burchaklar 
berilgan boʻlsa, AB sterjenda, D sharnirda va C poʻlzunda hosil boʻladigan 
reyaktsiya kuchlarining qiymatini toping.

Yechish:
mexanizmni qismlarga ajratib, noma’lum kuchlar sonini tahlil 
qilamiz (2.46,b-shakl) va muvozanat tenglamalarini tuzamiz.
1)
DE dastakda 3 ta noma’lum kuchlar-
,
va 
boʻlib (chet el adabiyotida 
reaksiya kuchlari 
,
emas, balki 
,
koʻrinishida yoziladi), tekislikda 
joylashgan 
ixtiyoriy 
kuchlarning 
muvozanat 
shartlarini 
tuzamiz:
2.46-shakl. 

---

78 
noma’lumlarni aniqlaymiz:
(3) tenglamadan
(1) tenglamadan
(2) tenglamadan
2)
Poʻlzunning muvozanatini tekshiramiz. Unga 4 ta kuch ta’sir qilib, 2 tasi 
noma’lum- P va 
Shuning uchun tekislikda joylashgan kesishuvchi 
kuchlarning muvozanati tenglamalarini tuzamiz: 
bundan P = 
= 1356,52 N,
2-masala:
O‘lchamlari AE=3 
m,
AB=BC=2 
m, 
DC=3 
m
bo‘lgan 
tuzilmaning B nuqtasiga goʻrizontal DC sterjenga α=30° burchak ostida F
1
=80 N
kuch, qiyaligi 60° boʻlgan DC sterjenning oʻrtasiga esa gorizontal F
2
=60 N ta’sir 
qiladi (2.47-shakl). A, C, E sharnirlarda va qistirib mahkamlangan D tayanchda 
hosil boʻladigan reaksiya kuchlarining qiymatini toping. 

---

79 
2.47-shakl. 
Yechish:
tuzilma 3 qismdan iborat, shuning uchun muvozanat tenglamalari 
soni 3x3= 9 ta boʻladi. Noma’lum kuchlar soni esa, A da 
, C da 
, E da 
. Qistirib mahkamlangan D tayanchda esa 3 ta-
, 
-juft kuch 
momenti hosil boʻladi (2.48-shakl). Demak hammasi- 9 ta . Masala statik aniq.
2.48-shakl. 
1) AC qismining muvozanat tenglamalarini tuzamiz (2.49,a-shakl): 
a)
b) d)
2.49-shakl. 
 
C 
A 
 
B 
E 
A 
 
D 
х 
у 
C 
х 
х 
y 
y 

---

80 
2)
CD qismi uchun muvozanat tenglamalarini tuzamiz (2.49,b-shakl): 
DE qismi uchun muvozanat tenglamalarini tuzamiz (2.49,d-shakl): 
Noma’lumlarni aniqlash: 
(6) tenglamadan 
(5) tenglamadan
(8) tenglamadan 
(9) dan 
dan
=0;
(4) tenglamadan 
0+80·0,866= 69,28 N; 
(1) tenglamadan 

= -69,28-60 = 129,28 N;
 
(2) tenglamadan
(3)tenglamadan
m
D
=
F
2
cos30
0
∙CD/2+X
C
cos30
0
∙CD−Y
C
cos60
0
∙CD= 
=60∙0,866∙1,5+129,28∙0,866∙3−40∙0,5∙3=353,8 
N·m.

---

81