O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

tezlanuvchan harakat 
deb ataladi. U holda
a =
n i i n t e g r a l l a b ,
va tekis tezlanuvchan harakatdagi tezlikni aniqlash formulasi kelib chiqadi: 
V = V
0 
+ 
at
.

(3.40) 
(3.40) tenglikdagi tezlikni 
V=
deb, yana bir marta integrallanadi: 
va 
tezlanuvchan harakat qonuni
topiladi: 
s = s
0
+ 
V
0
t + 
. (3.41) 
2.
E g r i c h i z i q l i t e k i s h a r a k a t .
Agar nuqtaning egri chiziqli harakatida, 
uning tezligini son qiymati (moduli) o‘zgarmas bo‘lsa, bunday harakat egri chiziqli 
tekis harakat deb ataladi; ya‘ni v=const bo‘lsa, u holda 
= 
bo‘ladi va to‘liq tezlanish faqat normal tezlanishdan iborat bo‘ladi, ya‘ni 
a =
 
,
(3.42) 
Nuqtaning tezlanish vektori har doim trayektoriyaning normali bo‘ylab yo‘nalgan 
bo‘ladi. Bunday harakatda tezlanish vektori faqat tezlik vektorining yo‘nalishini 
o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘lar ekan, shu sababli normal tezlanish tezlik 
vektorining yo‘nalishini xarakterlar ekan. Egri chiziqli tekis harakat qonuni
s = s
0
+ 
V·t;
(3.43) 
koʻrinishda boʻladi. 
3. 
Egri c hiziqli tekis o‘zgaruvc han harakat .
Agar nuqtaning egri 
chiziqli harakatida urinma tezlanishning son qiymati o‘zgarmas (ya‘ni 

---

118 
const


a
) bo‘lsa, bunday harakat egri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat deb 
ataladi. Harakatni kuzatishni boshlaganimizda, ya‘ni t=0 sekda nuqta 
trayektoriyaning
0
s
s

holatida
V = 
 
tezlik bilan harakatlanayotgan bo‘lsa, 
shu nuqtaning harakat qonunini aniqlaylik. (3.32) tenglamalarning birinchisidan
d
V = 
 
ekanligini aniqlaymiz. So‘ngra ushbu tenglikning ikkala tomonidan 
tegishli chegaralarda aniq integral olsak,
const


a
ekanligi sababli 
V 
=
t 
(3.43) 
aniqlaymiz. (3.43) tenglamani, quyidagicha yozib olamiz, 
V = 
dan 
yoki ds = 
 
bu tenglamani tegishli chegaralarda yana bir marta integrallasak, egri chiziqli tekis 
o‘zgaruvchan harakatning qonunini aniqlayiz, ya‘ni 
s = 
(3.44) 
bunday harakatdagi nuqtaning tezligi (3.43) formula orqali aniqlanadi. 
Agar nuqtaning egri chiziqli harakatida uning tezlik moduli ortib borsa, 
bunday harakat