T/r
Ishqalanuvchi jismlarning materiali
f
ning qiymati
1
yog‘och bilan yog‘och sirt uchun
0,4 - 0,7
2
metall sirt bilan metall sirt uchun
0,15 - 0,25
3
polat muzning ustida sirpansa
0,027
B. SIRPANIB ISHQALANISH KUCHI TA’SIRIDAGI JISMLAR
MUVOZANATI.
Ishqalanish kuchi ta’siridagi jismlarni oʻrnidan qoʻzgʻatish uchun ikkita
kuchlar – ishqalanish kuchi
va noʻrmal bosim kuchlarini yengib oʻtish zarur
(2.57-shakl).
2.57-shakl.
92
Ya’ni real qarshilik kuchi ikkala kuchlarning vektor yigʻindisidan iborat
boʻladi
=
. (2.47)
Normal bosim va qarshilik kuchi orasidagi burchak
esa
ishqalanish burchagi
deb ataladi.
Koʻrinib turibdiki, ishqalanish kuchi qancha katta boʻlsa, ishqalanish
burchagi ham shuncha katta boʻladi va jismni harakatga keltirish shuncha qiyin
boʻladi:
=
f.
(2.48)
Agar jismni g‘adir-budur yuzaga qo‘yib, unga normal bilan
burchak
tashkil qiluvchi
-kuch bilan ta’sir qilsak (2.58-shakl), jism siljimasligi ham
mumkin. Uning siljishi uchun suruvchi kuchning harakat o‘qidagi proyeksiyasi-
Rsin
chegaraviy ishqalanish kuchi F
ish
=f
Rcos
dan katta bo‘lishligi shart (bu
yerda N=Rcos
, va og‘irlik kuchi e’tiborga olinmagan).
2.58-shakl.
Lekin Rsin
> f
Rcos
tengsizlik qanoatlanishi uchun, (f=tg
0
ekanligini
e’tiborga olsak) tg
>tg
0
bo‘lishi kerak, yani
>
0
. Demak, agar
<
0
bo‘lsa
jismga ta’sir etuvchi kuch qanday katta bo‘lishidan qat’iy nazar u sirpanmas ekan.
Shu sababli, jismlar o‘z-o‘zidan tormozlanib, yoki tiqilib qolish hodisalari sodir
bo‘ladi.
Sirpanib ishqalanish kuchi ta’siridagi jismlar muvozanatiga bagʻishlangan
amaliy masalalar yechishda berilgan kuchlar qatoriga (2.46) formula orqali
aniqlangan ishqalanish kuchi qoʻshiladi va 2.5-jadvalda keltirilgan muvozanat
shartlari tuziladi. Bu jarayonni aniq misollarda koʻrib chiqamiz [2].
|
