O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

Adabiy til va uning mezoni 
 
Adabiy til biror millatning tarixiy jihatdan shakllangan umumhalq tiliga 
asoslanadi. O’zbek adabiy tilining asoschisi buyuk shoirimiz Mir Alisher 
Navoiydir. Adabiy til u tarqalgan xududda barcha xalq uchun tushunarli bo’ladi. 
Bu umumxalq tilida shevalarga va kasb –hunarga xos so’zlar ham bo’ladi. 
Adabiy tilda boshqa tillardan o’zlashgan so’zlar ham bo’lishi mumkin. Adabiy 

---

- 147 - 
tilni yozma tildan farqlash zarur. Adabiy til og’zaki va yozma shaklda bo’ladi. 
Adabiy tilning og’zaki shaklida uning talaffuz normasi o’z ifodasini topadi. 
Adabiy tilning o’z grammatikasi va leksikasi mavjud. Bular ham o’z adabiy 
normasiga ega. Adabiy tilda turli sohalarga doir terminlar, dialektizmlar 
(shevalarga xos so’zlar), kasb-hunar, madaniy – maishiy va boshqa sohalarga 
tegishli so’zlar mavjud bo’ladi. Adabiy tilning og’zaki shakli yozma shaklidan 
avval hosil bo’lishi mumkin. Adabiy tilning shakllanishi va rivojlanishida buyuk 
shoir va adiblarning xizmati juda kattadir. Ular qo’llagan so’z va iboralar va 
maxsus uslub (stil) adabiy tilning nufuzini ta’minlaydi. Adabiy til milliy tilning 
asosida shakllanadi. Milliy tilning yozma va og’zaki shakllari unda so’zlanuvchi 
xalq uchun tushunarli va umumiy bo’lgan mezonlarga agadir. Shu sababli uni 
davlat tili yoki rasmiy tl sifatida qabul qilinadi. Davlat tili ommaviy axborotda, 
matbuotda, sud va prokuraturada, barcha davlat tashkilotlari, o’quv maskanlari 
va boshqa muassasalarda qo’llanadi. Tilni xalq yaratgan va uning adabiy va 
davlat tili sifatida qo’llovchi ham xalqdir. Davlat tilining erkin rivojlanishini va 
uning halq xo’jaligining turli sohalarida qo’llanishini taminlash til siyosatining 
asosiy vazifasi hisoblanadi.
Adabiy tilning ma’lum situatsiyada qo’llanuvchi varianti uning funktional 
stili deb ataladi. Funktsional stillar tilshunoslikning ifodali vositalarini 
o’rganuvchi bo’limi bo’lmish stilistikada o’rganiladi. Tilning funktsional stillari: 
rasmiy-ish stili, kundalik og’zaki nutq stili, ilmiy –texnik stil, diniy stil, badiy 
stil (u poetik (nazmiy) stil, nasriy stilni o’z ichiga oladi). Ba’zan badiy stildga 
nisbatan neytral stil farqlanadi.