O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Deinstitutsionalizatsiya – statsionarda joylashgan va ularni parvarishlashni 
tashkil etishdagi shaxslar miqdorini qisqartirishga, turar-joyi bo‗yicha davolashni 

---

76 
amalga oshirishga yo‗naltirilgan jarayon, shuningdek shartnomaviy tizimning 
rivojlanishi. 
Bunday yondashuvning asosiy tamoyili insonga cheklanmagan sharoitda 
odatda statsionar muassasalardae foydalanish huquqini taqdim qilish, qancha 
mumkin bo‗lsa shuncha odatiy hayot tarzi va erkin yashashni ta'minlashdan iborat. 
Bugungi kun mutaxassislarining yashash joyi bo‗yicha odatiy hayotdan 
chetlashgan shaxslarning qayta moslashuvi va qo‗shilishi bo‗yicha qarashlari 
turlicha. Ko‗pgina mamlakatlarda ijtimoiy ishdan jamoat tuzilmalariga o‗zgardi. 
Mahalliy darajada reintegratsiyaning ko‗pgina dasturlari amalga oshirilmoqda va 
ular orasida ay-joy ta'minoti, ruhiy davolash, uyda yordam berish, voyaga 
yetmagan huquqbuzar shaxslarni qayta tarbiyalash dasturlari mavjud. Bunday 
dasturlarni amalga oshirish davlat, xususiy va ko‗ngilli ijtimoiy xizmat 
xodimlarining birgalikdagi ishtirokini talab qiladi. 
Xalqaro diniy-filantropik tashkilot Qutqaruv Armiyasi 1865-yilda Angliyada 
tuzildi. 13 yil o‗tib u angliyalik targ‗ibotchi Uilyam But tomonidan qayta tashkil 
etilib, u buning birinchi generali bo‗ldi. Tez orada qutqaruv armiyasi o‗z faoliyatini 
boshqa mamlakatlarda ham boshladi. Hyech narsasi yo‗q shaxslarga moddiy va 
ma'naviy yordam ko‗rsatilib. Qutqaruv armiyasi askarlari xristianlik dinini targ‗ib 
qilishgan.
Qutqaruv armiyasi faoliyati bugungi kunda yer yuzining barcha qit'alaridagi 
96 mamlakatni qamrab olgan. Qutqaruv armiyasi o‗z faoliyatini quyidagi 
yo‗nalishlarda olib boradi : uysizlarga turar joy berish, ochlarga oziq-ovqat taqdim 
qilish, keksalar to‗g‗risida qayg‗urish, bolalar bilan ishlash, nogironlarga yordam. 
Yaqinlarini izlashda yordam berish va boshqalar.
Qutqaruv armiyasining ijtimoiy ishi asosida quyidagi g‗oyalar yotadi: 
umidsiz shahidlar va halok bo‗lganlarni qaytarish imkoni yo‗q, inson yordam olish 
huquqiga ega, bunda kam harakatlilikni yaxshilash eng oddiy yo‗l, agar insonning 
ma'naviy qiyofasida bular bo‗lmasa diniy-axloqiy tarbiya vositasida ularni bartaraf 
etib bo‗lmaydi. 

---

77 
Har qanday xayriya tashkiloti professional ijtimoiy xodimlarsiz ish yurita 
olmaydi. Faqat ulargina ulardan yordam so‗ragan shaxslarga ko‗mak berishi, 
tadbirlarni amalga oshirishi mumkin. Axir qutqaruv armiyasi kabi katta 
tashkilotdagi ishlar faqatgina xudoga ishonish va insonlarga samimiy munosabat 
bilan asoslanmasdan. Bu tashkilot insonlarga yordam ko‗rsatish uchun katta 
ishlarni amalga oshiradilar. Ammo kimga qanday yordam berishda qutqaruv 
armiyasi professionallarni yordamga jalb qiladilar. Aynan shuning uchun bu 
tashkilot uchun ijtimoiy xizmat katta ahamiyatga ega sanaladi.
―Anonim Alkogoliklar‖ harakati 1935-yilda Akron (Ogayo shtati) da paydo 
bo‗lib, 12 qadam dasturi asosida shakllangan. AA ning oldingi variantidagi asosiy 
tamoyillar asosan xristianlik bilan bog‗liq bo‗lgan. Shu bilan birga AA 
faoliyatining muvaffaqiyati jamiyat a'zolarining xulqi va ehtiyojlari uchun 
kuzatuvga asoslanganligidir.
Bunday tamoyillar ―12 qadam dasturi‖ asosini tashkil etadi: 
1. Biz o‗zimizni alkogol oldida ojiz deb tan oldik va bizning hayotimizni 
boshqarib bo‗lmaydi. 
2. Shunga ishonamizki, bizning o‗z kuchimizdan qudratli kuch mavjud va 
bizga sog‗lom fikrlashni qaytarishi mumkin. 
3. Xudo bizning hayotimizga unga qanday ishonsak qaror qabul qiladi. 
4. O‗z xulqimizni chuqur va dadillik bilan tadqiq qildik. 
5. Xudo, o‗zimiz va boshqa insonlar oldida o‗z aybimizni tan oldik. 
6. Xudo bizning xarakterimizdani barcha salbiy xususiyatlarni yo‗qotishi 
uchun to‗liq tayyorlandik. 
7. Undan bizning kamchiliklarimizni tuzatishini o‗tindik. 
8. Biz yomonlik qilgan barchani esladik va ularga zararni qoplashga 
tayyorlandik b. 
9. Imkonimiz bo‗lganda barcha shaxslarga shaxsan ziyonlarni qopladik. 
10. O‗z xulqimizni tanqidiy kuzatishni davom ettirdik va qachon xato qilsak 
uni o‗z vaqtida tan oldik. 
11. Ibodat va anglash yo‗li bilan xudo bilan lngli aloqani tushundik. 

---

78 
12. Bu qadamlarni bajarish natijasida ruhiy uyg‗onishga erishib, boshqa 
alkogoloklar bilan tajriba almashib, bizning barcha ishlarimizda bu tamoyillarni 
qo‗lladik. 
«Anonim Alkogoliklar» harakati hozirda butun dunyoda keng 
qo‗llanilmoqda. Bu harakat guruhlari miqdori doimiy o‗smoqda, masalan har yili 
AQSh va Kanadada yillik o‗sish taxminan 4 ming guruhlarni tashkil qilmoqda.
12 qadam dasturidan tashqari 60-yillardan boshlab giyohvandlar o‗rtasida 
o‗xshash jamiyat Anonim giyohvandlar jamiyati tashkil qilindi.
Xalqaro Qizil Xoch –bu ijtimoiy harakat bo‗lib. barcha irq va dinlarga, 
aholining barcha ijtimoiy qatlamlariga taqdim etiladi, millionlab a'zolarga ega.
Mazkur faoliyatning maqsadi- hyech qanday ajratishsiz kim og‗ir ahvolda 
bo‗lsa unga yordam berishdir. Bu maqsad ko‗p sonli va turli shakldagi vazifalar 
orqali amalga oshadi : urush vaqtida jarohatlanganlarga g‗amxo‗rlik, aqliy va 
jismoniy nuqsonli insonlarga yordam, zilzila qurbonlariga yordam, donorlikni 
tashkil qilish, bosib olingan hududlardagi aholi himoyasi, ayrilgan oilalarni 
birlashtirish
Shu kabi vazifalar qizil xoch tashkiloti oldida 100 yildan ortiq vaqt 
davomida turibdi.
Qizil Xoch jamiyatini yaratish tashabbuskori shveytsariyalik jamoat arbobi 
Anri Dyunandir (1828-1920). O‗tgan vatq davomida harakat keng doirada 
rivojlanib, uning me'yoriy va yuridik asosi, uning faoliyatini muvofiqlashtiruvchi 
tuzilmalar va organlarni yaratish zarurligini ko‗rsatdi. Xalqaro Qizil Xoch va Qizil 
Yarim Oy jamiyatlari faoliyatining asosiy 7 ta tamoyillari quyidagilar: 
insonparvarlik; xolislik; neytrallik; mustaqillik;ixtiyoriylik, yagonalik, universallik.