O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

2. Rolli va kommunikativ modellar psixologik va sotsiologik bilimlar 
integarutsiyasida tuzilib, ammo ijtimoiy yordam jarayonining nazariy asosi asosan 
psixologik bilimga eng avvalo shaxs o‗rnini tushunishga asoslanadi.
Rollar u yoki bu guruhga tegishli insonlarning javobgarligi va 
majburiyatlarini tushuntirishga yordam beradi. Bundan tashqari, ular o‗z a'zolari 
xulqi va maqsadlarini shakllantirish imkonini berib, ma'lum ijtimoiy me'yor va 
ijtimoiy tuzilmalarga javob beruvchi faoliyatni ko‗rsatadi. Ammo rollar teskari 
tomon salohiyatiga ega turli tartibdagi rollarni bajarib inson ular o‗rtasidagi 
ziddiyatga borishi mumkin. Rol ziddiyati- qandaydir mos kelmagan shaklda guruh 
a'zolari qabul qiluvchi rollarga asoslangan stress..
60 
Mos kelmaslikning turlicha shakllari bir qator oqibatlarga, eng avvalo 
ijtimoiy o‗zaro munosabatlarning qiyinlashishiga olib keladi..
Rollar doimo turli shakllardagi aloqada amalga oshadi. Shuning uchun rol va 
kommunikativ modellar bog‗liq holda ko‗rib chiqilmaydi. Kommunikativ model 
60
Бэрон Р., Бирн Д., Джонсон Б. Социальная психология: ключевые идеи – СПб: Питер, 2003. 

---

191 
rol muammolaridan tashqari ijtimoiy ish asosini holatlarni ham hisobga olib, 
shuningdek kommunikatsiya jarayonida inson xulqining modellarini ajratish ham 
ko‗rib chiqiladi.
Ijtimoiy ishning rol va kommunikativ modellari insonlarning aloqa 
masalalari bilan bog‗liq muammolarga yo‗naltirilgan. Ijtimoiy xodim oldida 
ijtimoiy o‗qitish, xulqni tuzatish, mijoz moslashuvchanligini oshirish masalalari 
turadi. Texnologik miqyosda axloq namunalarini o‗zlashtirish uslublari, 
insonlarning muloqot modellari, eng ahamiyatli sanaladi.
Inqiroz-intertentiv yondashuv E.Erikson egopsixologiyasiga asoslanadi. 
Erikson insonning hayot siklini 8 ta yosh yoki psixosotsial bosqichga bo‗lib, har 
birida individ ma'lum talablarga duch keladi, yakunda psixosotsial inqirozga 
uchraydi. Bunda ijtimoiy xodimning yordami dolzarb bo‗lib, mijoz uchun 
rag‗batlantiruvchi omil bo‗ladi. Inqirozli aralashuvning maqsadi quyidagilar: 
inqirozdan o‗z kuchi bilan o‗tish va o‗zini qayta yo‗naltirishi uchun mijozning 
ichki kuchini mustahkamlash, bunda mijoz yana hayatga qaytadi. Asosiy o‗rinni 
kundalik muammolarni tuzatishga mijozning qobiliyatidagi emotsi yava uzoq 
muddatli o‗zgarishlarlan chiqish egallaydi.